a/ Cánh-đồng Tháp-Mười (Plaine des Joncs) chạy vùng từ tỉnh Tân-an cho đến Châu-đốc có chừng 40 vạn mẫu đất hoang, trông bát ngát, mà chỉ toàn là cỏ và cây chàm nước mọc rậm lên cả.
b/ Khu đất ở vào giữa những tỉnh Hà-Tiên, Châu-đốc, Long-xuyên, Rạch-giá, có chừng 25 vạn mẫu.
c/ Những đất chạy theo bờ bể Xiêm-La, ở vào khoảng sông Ông Đốc, sông Trem, sông Canh Den và sông Cái Lớn. Khu này phỏng chừng 24 vạn mẫu.
Tổng-cộng ba khu vực lớn ấy đã được 89 vạn mẫu, ấy là chưa kể đến những chỗ có 5, 7 nghìn hay một vạn mẫu đất bỏ hoang còn nhiều lắm. Nếu tính tất cả, thì cả thẩy cũng có đến 150 vạn mẫu hoang. Ôi! 150 vạn mẫu đất hoang, tưởng không phải đâu là cái rơm cái rác vậy. Sao không phá ra, mỗi năm ít ra cũng được thêm mười mấy triệu giạ lúa ư? Thưa rằng việc ấy trách-nhiệm ở Chính-phủ.
Xứ Nam-kỳ thuần là một xứ làm ruộng, cơm áo của dân ở đó, thuế má của Chính-phủ ở đó, cho nên ngay từ khi người Pháp mới bước chân vào, là lo ngay việc mở mang nghề làm ruộng cho dân, mà đến ngày nay, lại càng lưu ý lắm.
Hiện nay, xem cái chương-trình của Chính-phủ mở mang nông-nghiệp ở xứ Nam-kỳ, tóm lại có ba việc cốt-yếu như sau này:
1• Khai kênh ngòi. — Ta nên biết rằng những cánh đồng bỏ hoang ở trong Nam-kỳ rộng lắm, thường đến 40 hay 50 vạn mẫu một, nay nếu nói việc khai khẩn ra, mà thiếu nước để tưới thì cũng chẳng làm gì được, vả lại không có sông ngòi thì sự vận-tải và đi vào được những khu đất ấy, tuy không gian nan nguy hiểm gì như lên núi vào rừng, nhưng thật cũng khó nhọc lắm. Vì thế mà Chính-phủ lưu-ý nhất là việc khai kênh.
Việc này, bắt đầu làm từ năm 1894, đến nay là 30 năm, không lúc nào ngừng, và trong khi làm, thường có gặp nhiều sự ngăn-trở, nhưng tóm lại cũng có hiệu-quả tốt lắm, nghĩa là trong Nam-kỳ được thêm nhiều sông ngòi để vận tải giao-thông và làm ruộng rất là tiện-lợi. Cái chương-trình sau cùng này định là 5
