sinh sự ra, chẳng bị đòn tất bị kiện lôi thôi. thế mà trâu bò của dân làng lỡ ra có trượt chân xuống ruộng của các ông, tức thì những con trâu bò ấy bị « chung thân cấm cố » trong đồn điền, hay là bị lũ môn-hạ đem kết án « xử tử », đại khái cái tệ ấy như thế còn nhiều, mà dân làng lại thường phàn nàn về nỗi các ông hay lấn bờ lấn ruộng của họ nữa. Vì thế, dân làng ở gần mấy ông đồn điền « trích thượng » như thế này, đều lấy làm khổ lắm, chẳng rõ Chính-phủ có thấu tình cho không?
Ấy, rộng quyền khẩn hoang cho mấy ông chủ điền người quý-quốc, thì Chính-phủ có thiệt và dân cũng có thiệt như thế, vậy sao Chính-phủ không rộng quyền ấy cho người bản-xứ, chẳng có lợi hơn ư?
Người mình trong Nam-kỳ, cái số biết chú ý vào việc khẩn hoang cũng đông, nhưng xin ruộng không được nhiều và không được mau chóng như mấy người quý-quốc, mà thường phải những ruộng xấu; vả lại cứ lấy hiện-tình việc khẩn hoang của người mình, làm cũng chẳng thấy có lợi gì cả.
Người mình muốn khẩn hoang, cũng phải do hai cách này: một là xin, là hai là mua.
Xin, 100 mẫu thì ở ông Tham-biện (tức là quan Công-sứ ngoài Bắc), 3oo mẫu thì lên phủ Phó-soái, ngoài 3oo mẫu thì phải lên phủ Toàn-Quyền. Trong 5 năm không phải đóng thuế má gì cả, đến 5 năm thì phải khai khẩn cho hết, và trình để tòa phái sở đạc-điền về đo, bấy giờ mới đánh thuế, nếu đúng hạn ấy mà vẫn bỏ hoang, thì Chính-phủ lấy lại khu ruộng đã cho mình ấy, nhưng đôi khi cũng có thể xin gia hạn 3 năm nữa. Song, có điều là sự « xin » ấy lôi thôi lắm: ngay từ lúc xin hương-hội cái làng có khu đất ấy nhận thực cho, đã là một việc rất phiền, đi lại mãi mà chẳng gặp được đủ mặt các ông trong hương-hội, nay gặp được ông Cả (hương-cả) ở nhà, thì ông Chủ (hưởng-chủ) đi vắng, cứ loanh quanh thế mãi, ấy là những ông hương-hội làm rềnh rang để nặn tiền; có khi người đứng xin khẩn điền, đã dự-bị một món tiền, định hễ được thì bỏ ra làm, thế mà chỉ phí-
