PHẦN THỨ NHẤT
Thế-lực các chú trong Nam-kỳ.
I
Người Tầu sang Nam-kỳ từ bao giờ? — Quốc-triều ta ngày trước chiêu tập dân Tầu và xử trí họ khôn khéo là thế nào? Người Minh-hương.
Người Tầu có thế-lực to lớn vững bền ở xứ Nam-kỳ ta như ngày nay, vốn không phải họ gây dựng trong vòng mấy chục năm nay mà được, thực có công-phu tích-lũy đã từ hai ba thế kỷ nay rồi.
Nước ta, từ khi có lịch-sử là giao-thiệp ngay với người Tầu, vậy sự giao-thiệp ấy, từ đời cận-cổ giở lên thế nào ta không cần xét đến, vì không quan-hệ gì đến cái đầu bài cuốn sách này cho lắm, ta chỉ nói chắc rằng: người Tầu bắt đầu sang Nam-kỳ, là vào khoảng cuối thế-kỷ thứ 17 mà thôi.
Chắc thế, năm 1680, vào giữa đời vua Hy-Tôn nhà Lê, và chúa Hiền nhà Nguyễn, nhà Minh bên Tầu bị Mãn-Thanh cướp ngôi, có một bọn quan Minh, là bọn Dương-Ngạn-Địch 楊 彥 迪 năm người, không chịu thần-phục nhà Thanh, mới đem đồ đảng 7,000 người và 50 chiếc thuyền, sang tình-nguyện làm dân Annam. Chúa Hiền nhân muốn khai-khẩn đất Chân-Lạp (tức là Nam-kỳ ngày nay, bấy giờ còn là đất nước Chân-Lạp), bèn cho họ vào ở đất Đông-Phố (tức Gia-Định bây giờ). Bọn Dương-Ngạn-Địch mới chia nhau ra ở tản tác hai tỉnh Biên-Hòa và Mỹ-tho, khẩn điền lập ấp, cày cấy làm ăn, ấy người Tầu di cư sang Nam-kỳ, chuyến ấy là chuyến đầu tiên vậy.
Về sau đến năm 1715, (vào đời vua Dụ-Tôn nhà Lê và chúa Nguyễn-Phúc-Chu) có một người khách Quảng-Đông, tên là Mạc-Cửu 鄚 玖 sang chiếm đất Hà-Tiên của nước Cao-Miên, rồi chiêu-mộ những lưu dân mở mang cày cấy, và đem đất ấy xin thần-phục chúa Nguyễn, chúa phong cho làm chức tổng-binh,
