II
Dân số người Tầu trong Nam-kỳ. — Năm bang Hoa-kiều. — Đại khái cái nghề của mỗi bang. — Nghĩa đoàn-thể của họ. — Việc lập Lãnh-sự. — Cái vấn đề « lấy khách » ở trong nước ta.
Dân Tầu ở châu Á không khác gì dân Do-Thái ở châu Âu, hễ gầm giời này, chỗ nào có thể kiếm ăn được, là thấy có gót chân họ, một người Hoa-kiều ở Nam-dương quần-đảo nói rằng: « Người đời chỉ nói phàm chỗ có ánh sáng mặt giời chiếu đến, không chỗ nào không có ngọn cờ nước Anh, ta cho rằng phàm chỗ có nước bể chảy đến, không chỗ nào không có người Hoa-kiều »[1]. Thật ra thì cái gót chân người Tầu, chẳng những thấy ở những chỗ có nước bể chảy đến mà thôi, tức chí hoang-cắc[đính chính 1] như Tây Bá Lợi Á, xa-sôi như mấy nước Nga, nước Áo ở giữa châu Âu cũng tìm thấy họ, có người nói: Hoa-kiều rải rác ra các địa vực, rộng bằng người Anh, sức giầu có bằng người Do-Thái, chịu khó như người Ấn-Độ. nhanh lẹn như người Nhật-Bản, đến như cái số kiều-dân của họ ở đâu cũng đông, thì không kiều-dân nước nào bì kịp được.
Họ đến một chỗ nào, chẳng phải tranh thành cướp đất gì của người ta, nhưng mà khiến chỗ ấy cũng bị cái vạ như là tranh thành cướp đất, nghĩa là đến đâu, phần nhiều là nắm được cái thế-lực đồng tiền, chiếm được cái chủ quyền kinh-tế của người ta vậy.
Chính nước ta, mà thứ nhất là xứ Nam-kỳ, bị phải cái vạ này.
Có vào đến xứ Nam-kỳ, mới biết người Tầu ở trong nước mình là đông. mà cơ sở của họ là lớn. Bước lên thành phố Saigon, đi quanh những phố chợ Mới, chợ Cũ, là những phố rộng lớn và rộn rịp bằng mấy hàng Ngang hàng Buồm ở ngoài mình, đã thấy lúc nhúc những các chú, tính phỏng chừng cũng
- ▲ Thấy ở trong sách « Kiều vụ vựng-biên » (僑 務 彙 編) của người Tầu làm ra.
