Trang:The luc khach tru va van de di dan vao Nam ky.pdf/22

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.
— 22 —

vừa là tòa-án, vừa là ông chủ ngân-hàng, vừa là quan lãnh-sự, vừa là hội cứu-tế của họ nữa Bang, danh-hiệu tuy có một, nhưng mà cái thể-chất ở trong thì chia ra vô cùng tận. Mỗi bang họp riêng để bàn việc lợi-hại của mình mỗi bang có một quỹ riêng có nhiều tiền: mỗi bang có một người lãnh-tự, tức là bang-trưởng Những người ra làm bang-trưởng bao giờ cũng là người có tuổi, giầu có, và đã từng lịch duyệt lắm. Họ bầu bang-trưởng, tuy cũng có bỏ vé, nhưng chẳng qua là chiếu lệ đấy thôi, chớ kỳ thực họ đã cử một người nào ra với Chính-phủ, là dùng cách đồng-thanh tuyên-cử; một điều đó đủ chứng tỏ rằng họ dễ bảo nhau.

Kỷ-luật trong bang rất nghiêm, đừng có tội giết người hay là tội gì nặng lắm thì mới phải phiền đến các quan và tòa án can-thiệp vào, còn thì họ điều đình hoặc tài phán lấy với nhau cả. Thường khi người trong bang có phạm lỗi gì, thì những người có chức sự họp lại để xử-đoán, hoặc tha hoặc phạt, cứ chiếu theo cái ý kiến của phần đa số mà làm. Họ có đủ cả nhà thương, nhà đẻ, vòi rồng để chữa cháy, đặt tuần để gác đêm, nhất thiết sự gì cần-dùng cho họ, thì đều có đủ, như thế chưa chắc không phải do nghĩa đoàn thể mà ra.

Thứ nhất là cái nghĩa tương-tư tương-trợ của họ lại càng nặng lắm, cho nên mỗi khi có chú nào ở bên Tầu che dù đeo gói mới sang, là nhập ngay vào bang, lấy chỗ làm gia-đình, làm hương-tộc cho mình, để bang giúp vốn và chỉ đường làm ăn, lại trông nom cho mình trong mọi công việc. Nếu ốm thì bang nuôi-nấng thang thuốc, muốn về nước mà không tiền thì bang cấp cho; nếu chết mà không có gì, thì bang tống táng cho rồi sau lại đưa hài cốt về Tầu, bang lại giúp đỡ cho nhà cửa, và chu cấp cho con cái đi học nữa.

Vì bang đối với người trong bang chu-đáo như thế, cho nên người trong bang đối lại với bang, phải phục-tòng lắm. Hễ ai ra ý bướng bỉnh, không theo mệnh-lệnh của bang, thì bang có cách đàn-áp, hoặc phạt tiền hoặc đuổi ra. Tuy vậy không mấy khi ta thấy trong bang họ xẩy ra những sự như thế, vì người