đến trú v..v... thế mà dân Hoa-kiều ở đây hàng mấy chục vạn người sao không có được một ông lãnh-sự! Về việc này, tác-giả thường hỏi ý-kiến một vài người Hoa-kiều thì họ nói rằng: « Chính-phủ nước tôi, vẫn nhắc và yêu-cầu việc ấy mãi mà người Pháp không nghe. Mỗi lần yêu-cầu xin đặt lãnh-sự, thì các quan Pháp lại đòi mấy nhà phú-thương chúng tôi đến mà bảo rằng: « Nếu quả chính-phủ Tầu thật muốn phái lãnh-sự đến đây, chính phủ Pháp chỉ có việc chiếu theo lệ như những chỗ khác có đặt lãnh-sự mà làm, thì người Tầu không được có của bất-động-sản như là nhà cửa đất cát nữa, nhất thiết những quyền-lợi ấy, mà xưa nay người Hoa-kiều có, thì bây giờ phải thủ-tiêu đi hết. ». Thế là người Pháp cố ý không muốn cho nước chúng tôi đặt lãnh-sự vậy ».
Quả có đặt lãnh-sự, thì Hoa-kiểu cũng có thiệt thòi về quyền-lợi bất-động-sản và nhiểu quyền-lợi khác nữa thật, nhưng quỹ của Nhà-nước cũng rỗng đi mất mấy chục triệu đồng bạc mỗi năm, thì lại là một sự thiệt thòi hơn nữa. Vả chăng nói cho cùng thì cũng là tại cái phương-diện ngoại-giao của người Tầu còn lép vế quá, thò ra giao-thiệp ở đâu, là thất-bại ở đó, chưa kể gì đến những việc năm Canh-tí, việc 21 điều, việc Giao-châu, là những việc to, thế nước Tầu yếu thì phải thất-bại đã đành, nhưng đến ngay những việc ngoại-giao nho nhỏ, cũng chẳng làm nổi. Ta xem ngay như người Tầu kiều-cư ở bên Xiêm, đông đúc gấp mấy bên ta, phồn-thịnh gấp mấy bên ta, mà chính-phủ Xiêm vẫn bắt buộc người Tầu hễ đã vào nước Xiêm, là phải theo phong tục và luật-pháp Xiêm, lấy vợ Xiêm đẻ con, thì phải nhập tịch dân Xiêm hết, thuế má thì đánh rõ nặng, người Tầu kiều-cư ở đấy vẫn yêu-cầu đặt Lãnh-sự mãi, mà chính-phủ Xiêm nhất định không nghe, mới rồi lại còn đặt lệ mới bắt con cái người Tầu phải học chữ Xiêm nữa, bọn kiều-dân đánh giây thép về xin chính-phủ Bắc-kinh can thiệp, và xin phái Lãnh-sự sang để bảo-hộ cho, nhưng chắc chính-phủ Bắc-kinh cũng chẳng biết xử-trí ra làm sao, vì cũng vô lực. Không nói chắc ai cũng biết rằng chính-phủ Xiêm mà
