III
Tư-bản của người Tầu trong Nam-kỳ. — Mấy ông vua tiền bạc. — Cái thế-lực kim-tiền của họ. —
Đại phàm trong trường kinh-tế chiến-tranh, quyết hơn thua với nhau, không cần gì có giáo sắc gươm dài, không cần gì phải có đạn to súng lớn, mà chỉ nhờ về một đội quân, gọi là đội quân « tư-bản ». Người Tầu sang đất Nam-kỳ mà làm được ông chủ trong trường công-nghệ thương-mại như ngày nay, toàn là nhờ sức của đội quân « tư-bản » cả, cho nên ta đã biết người của họ là đông, ta cũng phải nên biết tư-bản của họ là lớn nữa mới được.
Tư-bản của họ ở đâu ra? Nói rằng: họ vận ở bên Tầu sang để buôn bán sinh lợi, thì cũng có thế, mà nói rằng: ấy là họ vơ vét được của ta, thì cũng chẳng phải là không. Lẽ trên cố-nhiên, mà lẽ dưới càng là cố-nhiên nữa, vì ai làm ra tiền thời nấy ăn, mình không thể nói được. Vả chăng, chủ ý đoạn này không phải cứu cái nguyên-nhân rằng tư-bản của họ ở đâu mà ra, chỉ xét đại khái xem tư-bản của họ ít nhiều mạnh yếu thế nào mà thôi.
Ta xem ngay bản trình sổ chi-thu các thuộc-địa, mà ông thượng-nghị-viên là Saint-Germain trình Thượng-nghị-viện từ năm 1906 về tư-bản của các thuộc-điạ, thì mới biết rằng tư-bản của người Tầu ở bên ta này to.
Trong tờ trình ấy, thì ông chia tư-bản của xứ ta làm 3 thứ, trong có một thứ tư-bản dùng để làm mọi công-việc thuộc về canh-nông, thương-mại và công-nghệ. Thứ tư-bản này tới 223.914.816 frs. trong số đó người Pháp có 126.863.900 frs. còn 97050.916 frs. là tư bản của người ngoại-quốc. Ta nên nhận kỹ rằng gọi là tư-bản của người ngoại-quốc ấy, thì phần nhiều là của Hoa-kiều.
