họ như thế đấy! Lại một năm Chính phủ rục rịch tính lấy lại môn-bài bán thuốc phiện của những người Khách ở Nam-kỳ để cho những vợ con người tùng-chinh hồi Âu-chiến mới rồi kiếm lợi, thế mà không biết họ lấy kim-tiền vận-động thế nào, rồi việc ấy lại im đi mất! Cho đến giá cả hàng hóa, ai mật báo với nhau họ cũng biết được, cũng là thế-lực kim-tiền, trưng thầu mua bán gì, mà thường họ vẫn được người, thì cũng là thế-lực kim-tiền cả. Họ vốn sẵn cái trí xem xét lợi hại rất là sáng suốt, cho nên họ thấy có việc lợi cho họ, mà tài tranh không lại, sức tranh không lại, thì vận-động ngay bằng kim-tiền. Việc của cá nhân, thì vận-động bằng kim-tiền cá nhân, việc của đoàn-thể, thì vận-động bằng kim-tiền của đoàn-thể. Họ biết rằng việc làm có lợi cho mình, thì không gì bằng quăng tiền ra mà vận-động, vận-động hết mấy cũng không tiếc gì, bởi họ lại biết rằng: mất đi ít mà thu lại nhiều vậy.
Tác-giả xin đem mấy việc mà viện chứng.
Năm 1919, trong Nam-kỳ nổi lên cái phong-chào «tẩy chay Khách-trú», nguyên nhân chỉ tại có một tiệm cà-phê kia bán tăng giá hai xu lên ba x, mà gây nên lòng công-phẫn của người mình, rủ nhau trước thì Saïgon, Chợ-lớn, rồi đến Lục-tỉnh, trong mấy hôm mà cả ngoài ta. mấy chỗ to như Hànội, Hảiphòng Namđịnh v...v... đâu đâu cũng hưởng-ứng như chớp, ai nấy đều biểu đồng tình để tẩy chay Khách-trú rất là hăng hái, đến nỗi phố xá đông như kiến, học chò bỏ nhà trường, chỗ kia hô hào, chỗ này diễn thuyết, Khách-trú — thứ nhất là ở trong Nam-kỳ — đã lấy làm lo lắng lắm, tưởng chừng như trong trường thương chiến, ta đánh lui ngay được họ, không ai ngờ như nồi nước nóng đang sôi sùng sục thế này, phút chốc nguội ngắt như đá, thôi thế là việc hỏng bét... Ta có biết rằng việc hỏng bởi đâu không? Bởi người mình không kiên-nhẫn đồng-tâm đã đành. mà phần nhiều tại Khách-trú vận-động riết lắm. Họ vận động bằng gì? Ấy, cũng bằng thế-lực Kim-tiền!
