nghệ chế-tạo, như thế thì đủ biết. Đến như nghề lặt vặt cũng không chịu làm lấy mà dùng, hoặc bởi cho là khó nhọc và đê-tiện, hoặc tại thấy ít tiền không thèm làm, ấy tức là cách mở tung cửa ra cho người Tầu sấn vào vậy.
Nghề nghiệp của người Hoa-Kiều trong Nam-kỳ cũng thịnh lắm, không chỉ những buôn bán mà thôi. Nghề nghiệp họ làm, to thì mở mang lừng lẫy, ganh đua với người, nhỏ thì đủ nuôi những lũ đàn bà con trẻ, cùng là bọn không học thức, không tiền tài, đời sinh hoạt đã chẳng phải lo, mà lại có cơ tiến-thủ mạnh nữa. Họ soay sở khéo lắm, nghề gì cũng làm, mà những nghề họ làm đó, ví ở ngoài Trung, Bắc này, thì tất người mình làm, thế mà ở trong Nam-kỳ, họ không làm không được. Có người nói: nếu Hoa-Kiều không làm, thì Nam-kỳ không lấy vật-liệu đâu mà dùng, tưởng không phải là nói quá đáng.
Nghề nghiệp của họ thật nhiều, mà nghề nghiệp gì xem ra cũng khá hết cả.
Trước hết ta hãy nói về nghề thủy-vận. Xứ Nam-kỳ nhờ có sông Cửu-Long-giang, chia làm Tiền-giang, Hậu-giang, lại chia làm nhiều sông ngành sông nhánh, mà phần nhiều các tỉnh-thành đều ở bên sông, cho nên sự giao-thông, đường thủy có phần tiện-lợi hơn đường bộ; các tầu bè chạy trên sông ấy, toàn là của Tây và Khách-trú, mãi sau khi tẩy-chay xong, ta mới có một chiếc tầu Phán Nuôi (tức là tên ông chủ tầu ấy, ở Vĩnh-Long) chạy đường Saigon Phnom-Penh (Kinh-đô nước Cao-Miên, ta gọi là Nam-Vang, Tầu đặt tên là Kim-Biên, 金 邊, từ Sàigon lên mất 2 đêm một ngày), và sau này có một vài chiếc nhỏ nữa chạy ở miền Long-Xuyên, Châu-Đốc, ấy thế mà thôi, còn thì vào tay Hoa-Kiều cả, Tây tuy có một hãng Messageries Fluviales, có mấy chiếc tầu, trông to tát, đẹp đẽ, sạch sẽ, sang trọng, nhưng cách kinh-doanh nhiều lợi, chưa chắc đã được bằng người Tầu.
Họ lập ở Chợ Lớn mấy cái xưởng đóng tầu, to nhỏ đến non một trăm chiếc, chạy khắp trên sông Cửu-Long-giang, hễ chỗ nào mà sông có đủ nước chạy tầu, là thấy có hiệu còi của tầu
