các chú, để chở hành-khách, và chở hàng-hóa; trong Nam-kỳ, chở hàng-hóa mà do tầu thủy, thì lại càng tiện và chóng lắm, nhân thế mà ta thấy Khách-trú ở Chợ Lớn gửi đồ hàng đi các nơi, cùng là các nơi gửi tiền về giả, hầu hết là do tầu thủy các chú chuyển-đệ cho, ít có khi cần đến sở bưu-chính. Thuyền bè của họ cũng không ít: nội là những thuyền bè cùng sà lan, chở lúa ở Lục-tỉnh về nhà máy Chợ Lớn, rồi chở gạo ở các nhà máy Chợ Lớn ra bến tầu Sàigon, cuộc vận-tải này thật là hoạt-động luôn luôn, toàn là người họ chủ-trương lấy cả, ngoài ra còn chở củi, chở than, chở gạch ngói v... v... cũng là thuyền bè của các chú làm, thành thế ra số dân họ ở dưới nước, và sinh-nhai về nghề thủy-vận này, mới đến hơn một vạn người. Nghề ấy của họ phát đạt như thế, mà nào có thấy ai tranh dành được, trước đã nghe ông Bạch-Thái-Bưởi định đóng ít nhiều tầu, để vào chạy trong Nam-kỳ, nhưng mãi không thấy gì, hay là tin ấy không thực, hay là ông tự liệu sức mình chưa đủ mở mang ra trong ấy được?
Đến như gọi là các nhà công-nghề chế-tạo của họ, ở Saïgon, trừ mấy nhà đóng đồ gỗ gụ ra. thì không có công nghệ gì đáng kể, nhưng mà Chợ-Lớn đã gọi là kinh-đô buôn bán của Hoa-kiều rồi, giá có gọi là nơi trung-tâm công-nghệ của họ nữa cũng được. Không kể những nhà máy gạo, những xưởng đóng tầu, là công-nghệ to tát, và đã nói ở trên kia ra rồi, thì Chợ-Lớn còn có nhiều công-nghệ nữa, ta nên biết lắm.
Thứ nhất là nghề làm chum, vại. thạp, liễn v...v... bằng sành; những đồ này trong Nam-kỳ không thấy có nhà nào không dùng. mà tuyệt nhiên không thấy một người mình nào làm cả, chỉ toàn là Khách-trú thôi. Họ có đến mấy lò nung những thứ này, mà nhất là cái lò ở đường Cây-Mai, chế những đồ sành vẽ hoa, và bôi thuốc rất khéo đã có tiếng lắm, người Âu-châu nào đến Nam-kỳ, tất là vào đấy xem, cho là một nghề mỹ-thuật của người Tầu vậy. Họ có cả nhà máy nung gạch ngói v...v... chở đi bán khắp cả Lục-tỉnh; nhà máy cưa, xưởng làm các đồ bằng thủy-tinh; mấy nhà thuộc da theo lối Tầu: nhiều nhà dệt vải:
