nhiều nhà chế sà-phòng. v...v... Nếu biên hết được cả những công-nghệ của họ trong Chợ-Lớn, thì tất phải cuốn sổ dài, đây là chỉ kể những nghề to tát mà thôi.
Còn như ở Lục-tỉnh, thì có khi tỉnh nào họ cũng có công-nghệ, và cả canh-nông nữa, đại-khái công-nghệ to tát mà họ ở các tỉnh như sau này:
Bắc-Liêu: dệt chiếu, đánh cá ở miền Cà-mâu; làm muối
Bà-Rịa: giồng bông, làm muối. Tỉnh Bà-Rịa này, hải-phận nhiều, cho nên có đến 800 mẫu ở quanh vùng mấy làng Long-Thành, Long-Điền, là ruộng làm muối, mỗi mẫu mỗi năm được đến 6000 cân tây muối, cái quyền này lâu nay vào tay Hoa-Kiều mãi.
Biên-Hòa: tỉnh này giồng nhiều chè (tức là chè Huế,) Hoa-Kiều mua rồi chế-hóa thế nào, làm thành như chè của Tầu, mà lại bán cho ta.
Gai-Định: làm nghề đánh cá ở cửa Cần-giờ rất nhiều.
Hà-Tiên: toàn khách Hải-Nam ở, giồng hồ-tiêu và đánh cá rất thịnh.
Rạch-Giá: nhiều nhà dệt chiếu hoa rất tốt.
Sa-Đéc: cũng nhiều xưởng dệt chiếu trơn.
Thủ-dầu-Một: lò làm đồ sứ.
Trong tất cả các công-nghệ của Hoa-kiều ở Nam-Kỳ, ta nhận kỹ thì thấy có mấy nghề này thua người bản-xứ. Một là nghề nhuộm thâm. Ở Cao-Lãnh họ cũng có một vài lò nhuộm nhưng kém cái nghề nhuộm ở mấy làng Gò-vấp, Phú-nhuận, Hốc-môn và Thủ-đức (thuộc tỉnh Gia-định) xa, chính những nhà buôn tơ lụa của Hoa-Kiều ở Chợ-Lớn, cũng phải thuê những làng này nhuộm ta thấy những the Saigon, xuyến Saigon, lĩnh Saigon, hàng thì hàng Tầu, nhưng toàn là ta nhuộm, trông mỡ màng bóng bẩy, khéo và đẹp biết bao nhiêu. Hai là nghề làm đồ vàng bạc. Đồ này thì người bản-xứ làm tinh-tế và mỹ-xảo hơn nhiều, ta thấy lá vàng rõ mỏng tanh, mà chạm trổ được rất khéo, đáng gọi là mỹ-thuật của Nam-kỳ lắm. Ba là đến đồ sứ. Đồ sứ ở bên
