Trang:The luc khach tru va van de di dan vao Nam ky.pdf/52

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.
— 52 —

Tầu chế làm sao mà đẹp thế thì không biết, chớ đồ sứ của Hoa-Kiều chế ở đây men đục dáng thô, trông rất là xấu, còn thua đồ sứ của ông Nguyễn v-Tấn ở Haiphoug, và công-ty Hợp-lợi nhiều lắm. Ngoài ra, nghề gì ta cũng chẳng bằng họ, mà nghề gì cũng nằm vào trong tay họ hết.

Nói tóm lại ngay những vật-liệu ta thường dùug, trong 100 phần phải ngưỡug-cấp ở Hoa-kiều đến 80 phần, chưa kể đến những nguyên-liệu của ta mà họ lợi-dụng để chế ra các vật-sản đem ra bán ở ngoại-quốc nữa, thì đủ biết nghề-nghiệp của họ phát-đạt là thế nào? Vả lại, họ làm nghề gì cũng kiếm ra nhiều tiền cả, nếu không thế thì lấy đâu mà ăn uống tiêu pha, vợ con nhà cửa, lấy đâu mà mỗi năm bao nhiêu là thuế, lại lấy đâu mà khuân của về Tầu.

Nghề nghiệp của họ đã thịnh, cho nên họ nuôi được một đảng nhân-công khá lớn, từ đàn bà trẻ con, cùng là kẻ già yếu tàn tật, chạy giặc chạy đói ở bên Tầu sang, vô số nghề nghiệp làm ăn, không lo chết đói. Họ đã sẵn có bụng đùm bọc lẫn nhau, cho nên đồng-bào họ đã đem thân — có khi cả gia quyến — vào đất Nam-kỳ, dễ thường không ai là kẻ vô dụng mà đến nỗi thừa. Trong các nhà buôn bán, từ anh thư-ký cho đến thằng bồi nấu ăn, họ dùng toàn người họ chớ không dùng đến người mình. Trong các xưởng đóng tầu, các nhà máy gạo, các xưởng dệt, các xưởng máy, các nơi giồng giọt, cho chí thợ mộc, thợ may, thợ giặt, vót đũa, đan rổ, bán thịt, gánh nước v... v... toàn thị là nhân-công họ làm cả, ở những nơi đô hội như Saïgon và Chợ Lớn, muốn chữa cái cánh cửa, cũng phải thợ các chú, muốn giặt quần áo, thì cứ hào tư một bộ, cũng phải đưa cho thợ các chú, mà ở trong chợ búa, những món ăn cần dùng cũng là các chú bán cả; đại khái như thế, muốn dùng gì tất phải cần đến họ, người bản-xứ tuy cũng có làm những nghề ấy, song có thấm thía vào đâu! Phần nhiều những tiện-nghệ, ví bằng dùng nhân-công mình thì có phần rẻ hơn nhiều, song đắt hơn đôi chút, mà họ cứ dùng người họ, tấm lòng bao dung