đồng loại như thế, cho nên đám khổ-công bên Tầu, là một thứ nhập-cảng lớn ở Nam-kỳ vậy.
Họ cũng có đi làm việc Tây, nghĩa là làm trong các sở Nhà-nước và thứ nhất trong các hãng buôn. Trong Nam-kỳ, công-sở nào cũng có người Tầu làm vì có nhiều việc phải cần dùng giao-thiệp với họ. Trong các hãng buôn, thí dụ như nhà ngân-hàng, cùng là các công-ty xuất, nhập cảng của người Âu Mỹ, đều phải dùng người Tầu làm Compradore (Mại bản), mà không dùng người mình, bởi cho người mình chưa đủ tư cách đứng vào cái địa-vị ấy.
Nói tóm lại, Hoa Kiều ở trong Nam-kỳ, chỉ trừ có cái nghề kéo xe tay, là cái nghề mà bọn họ ở bên Nam-dương quần-đảo (Singapour, Java, Malaisie v... v...) làm nhiều, mà ở đây không làm, vì là còn giữ cái thể-diện « thượng quốc » đôi tí, còn thì nghề nghiệp gì, cũng là ở tay họ làm hết, những sự nhu-dụng của ta, phần nhiều là họ cấp cho cả. Có người Nam-kỳ nói hách dịch rằng: « Mình sẵn tiền của, để Chệt nó làm đày tớ cho, chẳng xướng lắm ư! ». Câu nói ấy hách-dịch lắm, nhưng nghe có phải hay không?
