ngày lại họp một lần ở nhà công-quán, mở cuộc nói truyện nói về lịch-sử, địa-dư, công nghệ, thương mại, v... v... đám lao-công nhân đó mà không đến nỗi u-mê về mấy điều thường-thức.
Việc học họ đã làm phổ-cấp như vậy rồi, lại còn mở ra nhiều nhà in và báo chương để làm cơ-quan giúp ở ngoài nữa.
Cái nghề nhà in và nghề làm báo của bọn Hoa-Kiều trong Nam-kỳ cũng phát đạt lắm. Ở Saigon và Chợ-Lớn, họ có 3 cái nhà in to, sinh-kế nghe chừng có vẻ khá, vì cứ in những giấy má buôn bán của họ cũng đã đủ nhiều công-việc rồi. Thợ làm toàn là người họ cả. Báo giới thì họ có báo « Nam-kỳ Hoa-Kiều nhật-báo » 南 圻 華 僑 日 報 do người Quảng-Đông tổ-chức lên, xuất-bản hàng ngày, ở giữa phố Thủy-binh (rue des Marins) là phố buôn bán to nhất trong Chợ-Lớn, nhưng đã mấy lần chết đi sống lại, xem chừng không được phát đạt, vì dân-đảng Quảng-Đông là dân đảng của Tôn-Văn, thì hình như các dân-đảng kia không hoan-nghinh mấy.
Khi mới đầu, quyền biên-tập báo ấy do ở tay một cụ Tú cỏ nào ở đời Mãn Thanh đứng chủ-trương, tư-tưởng cũng quá nệ như mấy ông đồ già của mình, nên xem buồn lắm. Về sau, sửa sang mãi, thì mới thành một tờ báo đứng đắn, nhưng tôn-chỉ cũng chỉ hạn ở chỗ này, là khuếch-trương việc buôn bán. Vả chăng, không có ai nói, nhưng ta đồ chừng cũng biết rằng: họ lập báo trong đất nước mình, thì cũng chẳng có quyền nói tự-do nào, nghĩa là phải theo cái chương-trình đã hạn-định, vì Nhà-nước sợ hoặc họ có làm phương-ngại đến việc chính-trị, và phiến-động dân mình chăng? Bởi vậy cho nên, cách thể-tài của tờ báo ấy, trừ đăng những tin tức lặt vặt ở bên nước họ và bên ta ra, thì cũng chuyên-trọng về mặt buôn bán, có thể gọi là tờ nhật-kê của phòng Thương-mại cũng được.
Trừ hai[đính chính 1] cơ-quan ấy ra, thì người Hoa-Kiều không có một thứ sách vở nào xuất bản trong Nam-kỳ, nhưng mà họ có nhiều cửa hàng sách; những cửa hàng sách bán đủ các môn loại, mấy hiệu sách Tầu ở ngoài ta chưa thấm vào đâu, người
