này tất còn nhiều hơn, vậy cái vạ này rồi ra ta cũng phải gỡ; nhưng bây giờ hãy nên chú toàn-lực vào cái vạ Hoa-kiều mà thôi.
Hoa-kiều tức là cái vạ to cho xứ Nam-kỳ, mà tức là cho cả nước ta; thật đấy, chưa kể đến cái thực-lực của họ bây giờ đã nguy cho ta nhiều, mà xem đại-thế thì đoán chắc rằng cái thực-lực ấy của họ còn to lớn ra nhiều hơn nữa, là vì tiện đường đi lại, dễ sự kinh-doanh, mà bước chân họ đi, chưa hề có gập gai góc gì ngăn trở, thênh thang cái thị-trường Nam-kỳ, nối đường cho Đông Tây, ngoảnh mặt ra đại-hải, chỉ có họ nghênh ngang làm ông chủ-nhân, mà trên vàng dưới cám, cái kho vô tận hãy còn nhiều, chắc họ lăn lưng vào mà moi ra cho kỳ hết, cho nên nay mai hải-cảng Saigon mở rộng hơn bây giờ, nguồn lợi Nam-kỳ còn khai thác nhiều hơn bây giờ, thì chăc người Tầu tất còn tràn vào đông hơn, điều này ai hiểu việc đời, chắc phải công-nhận vậy. Ôi. Xứ Nam-kỳ là một cái kho vàng của cha ông ta để lại, không có lẽ nào con cháu cứ ngồi nhìn cho người ngoài như người Tầu đào lên, bỏ vào đãy, vác mãi về, mà ta đành chịu nam co trong cái phạm-vi kinh-tế của họ, hình như phải có họ mới có áo mặc che thân, phải có họ mới có thuốc uống khỏi bệnh, thóc gạo nhờ họ mới có chỗ bán, vật-liệu nhờ họ mới có mà dùng, như thế mãi chẳng cũng hèn lắm ư? Không! Phen này phải tìm cách để-kháng mới được.
Chắc có người hỏi vặn rằng: sao chỉ nói để-kháng Hoa-Kiều trong Nam-kỳ, chớ cái thế-lực của Hoa-Kiều ngoài Trung, Bắc-kỳ nay nhỏ lắm đấy ư?
Phải, thật thế, ta phải biết phân-biện cái thế-lực của Hoa-Kiều trong Nam và ngoài Bắc khác xa nhau mới được. Ngoài Bắc tuy có nhiều chỗ tụ họp đông Hoa-Kiều, và xem chừng cũng có bề thế lớn, như Hanoi, Haiphong, Nam-Định, và ở phố Hội-An (Faifoo) trong Trung kỳ, tác-giả đều trông đến nơi, so với trong kia mười phần, thì ngoài này chỉ có một; lại thêm dân ngoài này, vì đường sinh-kế bắt phải ra làm lụng ganh đua, buôn bán
