sẵn cái tinh-thần để kháng với « Thiên triều » luôn, thế là đủ rồi không nên làm nữa; huống chi cử-động như thế là thù vặt, người độ lượng không ưng làm, và lại có lợi hại sê sích nhau xa, cho nên xem 30 vạn người Nhật mới rồi bị Mỹ đuổi về là nhục bao nhiêu, đã toan để chế Mỹ nhưng sau không làm là thế, bởi biết mình còn phải nhờ cậy Mỹ nhiều, không thể rời đi được. Còn như Chính-phủ Bảo-hộ có chức-trách bảo-hộ cho dân ta, thì phải bảo-hộ cho dân ngoại-quốc (đây chỉ nói Hoa-Kiều) vào ở đất ta nữa, vì mỗi người họ gánh vác thuế má nhiều, lợi cho sổ chi thu lắm, lại theo cái nghĩa thông-thương tự do ở đời bây giờ, tất Chính-phủ phải bảo-toàn cho họ được yên ổn, nếu ta làm thế, tức là phạm vào quyền trị-an của Chính-phủ vậy, không nên.
Còn như ai nghĩ cách ra điều-luật hạn-chế, là có ý lấy việc nước Mỹ thi-hành luật khu-trục mấy mươi vạn người Nhật ở Californie về hôm 1er Juillet vừa rồi làm tỉ-lệ vậy. Nhưng ai ra điều-luật hạn-chế Hoa-kiều ở ta bây giờ? Chính-phủ Bảo-hộ ư? Không, nước Pháp vốn là một nước trọng nhân-đạo, không bao giờ làm như thế, vả lại đảng di dân nào ở đây đông, thì đường tài-chính của nhà nước càng lợi, để lấy đấy mà dựng nên sở vô-tuyến-điện to, có thể thông được với bên Pháp, lập ra nhiều đội tầu bay để tuần phòng và xem xét địa-thế, lại thêm để giúp các miền bị tàn phá ở bên Pháp, toàn là việc công ích công-nghĩa cả, như thế thì can chi mà hạn-chế họ. Mà nếu ra luật hạn-chế họ, thì có người lại bày khôn cho ta rằng: thế là trái luật thông-thương tự do của vạn-quốc, không thể làm bướng được như nước Mỹ đâu!
Xem thế. hai cái phương-pháp để-kháng Hoa-kiều, mà ta tưởng là hay, thì đều không sao làm được cả, vì đều có cái ý-nghĩa « bạo động » hay là ý-nghĩa « phạm quyền chính trị » ở trong, thì làm sao mà làm cho được, thế thì bây giờ muốn tước bớt cái thế-lực Hoa-kiều ở Nam-kỳ đi, chỉ có cách « tiêu cực để kháng » (消 極 抵 抗, la résistance passive) là diệu hơn cả mà thôi.
Thế nào là tiêu-cực để-kháng?
