Trang:The luc khach tru va van de di dan vao Nam ky.pdf/72

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.
— 72 —

thế nữa. Không nói thì chắc ai cũng hiểu cái nghề cốt tử của dân mình là nghề canh-nông, mà nghề canh-nông trong Nam-kỳ còn khá, chứ ở hai xứ mạn ngoài này nào có ra gì. Bắc-kỳ rộng đến 10 triệu 50 vạn mẫu tây, nhưng mà trong đó có dễ gần một nửa là rừng rú và đất bỏ hoang chưa khẩn, ta xem ở trên mạn ngược như tỉnh Bắc-kạn rộng 45 vạn mẫu, mà rừng núi choán hết đến 40 vạn mẫu, tỉnh Hà-giang thì 11 vạn mẫu đất, hầu hết là rừng, Lào-kay rộng đến 58 vạn mẫu, mà mất đến 50 vạn mẫu là cỏ mọc và rừng núi, mấy tỉnh như Thái-nguyên, Tuyên-quang, Bắc-giang, Cao-bằng v...v... là những tỉnh ở mạn trên, đều như thế hết cả. Còn như mấy tỉnh ở dưới này, có tiếng trù-phú như Haidương, trong 6 vạn mẫu đất, cũng mất 3 vạn là đất núi chẳng giồng giọt gì được, Vĩnh-yên cũng đại-khái như vậy, duy chỉ còn mấy tỉnh như Thái-bình, Nam định. Hà-đông, Hà-nam, Bắc-ninh v...v... còn gọi được là có ruộng mà thôi. Trung-kỳ thì phải cái địa-thế ở chạy dài, đất đến 15 triệu mẫu thì cũng rộng thật, nhưng mà phải dãy núi Hoành-sơn chắn ở sau lưng, bể Đại-dương án ở trước mặt, còn dư chỗ đất cày cấy được cũng chẳng bao nhiêu, mà đất lại xấu lắm, những tỉnh có tiếng là dễ cày cấy ở trong Trung-kỳ như là Bình-định, Phú-yên, Quảng-nam, Thanh, Nghệ, thế mà giá đem so với mấy tỉnh cầy cấy tầm-thương ở ngoài Bắc cũng còn kém xa, còn như Khánh-Hòa với Bình-Thuận v.. v... thì cũng y như những nơi trên mạn ngược ở ngoài này, nghĩa là rừng núi chiếm mất số nhiều mà ruộng nương chỉ còn lại có một số ít thôi.

Ruộng đất đã hiếm hoi như thế, mà nghề canh-nông lại chật vật khó khăn, xem nông dân làm ruộng, cày bừa gieo cấy, công-phu khó nhọc biết bao nhiêu, thóc gạo mỗi năm chỉ đủ cho dân ăn, may năm nào xuất-cảng được lấy vài mươi vạn tấn đã là nhiều lắm, vì ruộng bị nhiều cái hại, như những cái nạn chuột gặm sâu ăn trời hanh gió nồm, các nhà làm ruộng lo sợ ngày đêm, có khi vụ gặt đến nơi, mà chưa chắc là được ăn hay bị hỏng, những cái hại ấy, tuy lâu nay có tìm nhiều phương-pháp