làm, thế mà chưa thấy thực-hành gì cả, ý hẳn Chính-phủ nghĩ có điều gì chưa nên, mà ta không đủ sức biết tới. Đến ngày nay dân Trung, Bắc-kỳ càng thấy cấp-bách lắm rồi, cái thế không có thể nói « ai sinh ở đâu thì làm ăn ở đấy » được nữa, phải đi vào Nam-kỳ mà kiếm đường sinh nhai; là nói phải đi đi từng bọn, chớ không phải từng người, đã là từng bọn di-dân, thì không xin với Chính-phủ giúp đỡ cho không được. Chính-phủ vốn có lòng quảng-đại từ bi, cho nên ý của dân muốn thế nào là chánh-đáng. thì thiết tưởng bao giờ Chính-phủ cũng vui lòng chiều theo. có điều gì khó khăn, thì Chính-phủ cũng bớt đi cho được dễ dàng, vậy trong việc di dân mà ta đang cổ-lệ nhau bây giờ, mọi phương-diện tất cũng phải trông nhờ vào Chính-phủ vậy.
Lâu nay dân Trung, Bắc ngoài này, vẫn hâm-mộ cái sự đi vào Nam-kỳ, vì nghe tiếng Nam-kỳ là một xứ sung sướng phong-lưu, dễ làm dễ ăn lắm, cho nên bây giờ nói đến sự vào Nam-kỳ, thì hình ai cũng có sắc mặt mạnh bạo vui vẻ muốn đi ngay, nhưng trong sự « đi » ấy có nhiều chỗ khó khăn, sức họ không chịu đựng được, thứ nhất là cái lúc sắp sửa ra đi.
Lúc sắp sửa ra đi, tất phải lo trước ba việc này:
1• Giấy căn cước (Titre d'Identité.)
2• Khoản tiền tầu.
3• Ngươi giới thiệu.
Ba xứ Bắc-kỳ, Trung-kỳ, Nam-kỳ là nước Việt-Nam, hợp cả Cao-Miên, Lào, làm thành một xứ Đông-Pháp, đều ở dưới quyền cai-trị của Chính-phủ Bảo-hộ, song le mỗi xứ ở dưới một chế độ riêng, chính-thể khác, cho nên người xứ này muốn sang xứ kia, tất phải có một thứ giấy của quan địa phương mình cho, ấy là giấy thông hành. Trước kia, xin được một cái giấy thông-hành, là một sự phiền-phức lắm, phải đi hết sở nọ đến sở kia, chầu chực đến mấy ngày mới xin được, rất là bất tiện cho dân, cho nên mấy năm nay, Chính-phủ mới thi-hành giấy căn-cước. Giấy căn-cước và giấy thông-hành thì cũng giống
