Nếu như việc di dân là một việc mà Chính-phủ đã có thì-giờ làm, thì một khoản tiền tầu, người đi không lo gì đến ví dụ như Chính-phủ mộ phu ngoài này vào mở mang hoang-địa và làm mọi công việc trong Nam-kỳ, thì khoản ành-phí tất Chính-phủ cho hẳn, nhưng hiện nay chưa phải như thế, dân chỉ vì thế bách, vì tình nguyện mà tự đi, thì phải lo một khoản tiền tầu, tiếng thế cũng là một việc nặng.
Trên kia đã nói đường đi vào Nam-kỳ, bộ có, thủy có, nhưng duy có đường thủy là tiện. Đường thủy cũng vô số tầu chạy, hiềm vì tầu nhỏ thì rẻ tiền, nhưng chạy chậm, tầu to thì chạy nhanh nhưng đắt tiền, bề nào cũng khó lòng cho người đi cả. Giá như đây vào Nam-kỳ, mà giá tiền tầu được rẻ, thì hẳn người đi nhiều, điều ấy dám nói chắc như thế. Tác-giả ở Saigon đã nghiệm rằng: tầu ở bên Hương-cảng sang mỗi tháng đến mười chuyến là ít, mà chuyến nào cũng có vài ba trăm người Tầu sang, thế mà tầu ở Haiphong vào, mỗi tháng năm bẩy chuyến là nhiều, mà mỗi chuyến chỉ thấy độ vài chục người Bắc vào, (trong vài chục người ấy, không phải gọi là người di-cư cả), thế ra một đàng xa, một đàng gần, sao đàng gần thì vào ít, mà đàng xa lại đến nhiều được thế? Cái cớ, ở trong mọi cớ, là chỉ tại một đằng tiền tầu rẻ, và một đằng tiền tầu đắt mà thôi, từ Hương-cảng sang đến tận Saigon chỉ có 7$00 mà từ Haiphong vào Saigon lại những 20$00, cho nên người Bắc vào Nam không đông được bằng người Tầu sang Tây-Cống (西 貢, là tên người Tầu gọi Saigon) là vì đó. Bởi tiền tầu đắt, không vừa tầm sức với cái « túi » của phần nhiều người đi, cho nên có nhiều người phải mạo hiểm liều thân. là thông với mấy người làm ở dưới tầu, đãi người này độ mươi lăm đồng, cho được rúc vào hầm than, hay là nằm co trên ca-nốt để trốn đi. may ra trôi chẩy thì thôi, không may bị bắt thì lại phải điệu về và bị tội nữa, nào ai có muốn bị tội làm gì cho khổ thân, chỉ vì muốn đi mà ít tiền cho nên mới phải làm liều như vậy.
Ấy mới nói sự đi tầu bể đắt tiền mà thôi, chưa nói đến
