những nông nỗi đi hạng trên «boong», thì cơm phải ăn xin, nằm không có chỗ, nghĩ lắm lúc mà tủi thân nữa.
Bởi thế, cho nên sự di dân bị ngăn trở, vậy bây giờ muốn cho người ngoài này vào trong kia được đông, thì phải xin Chính-phủ trợ-cấp cho khoản tiền tầu. Việc này, những kỳ hội-đồng Chính-phủ (Conseil du Gouvernement) mấy năm trước, đã có nhiều ngài thỉnh-cầu, lấy lẽ rằng những người là di dân, cần phải đem vợ con gia quyến theo, thế thì Chính-phủ phải trợ cấp tiền tầu cho họ mới có thể đi được, song le việc di dân chưa phải là việc Chính-phủ định làm, cho nên việc xin trợ cấp tiền tầu, Chính-phủ cũng chẳng xét đến. Trợ cấp thế nào? Mỗi người đi thì Chính-phủ cho mấy chục bạc hay sao? Như thế không tiện, hoạ chăng thế này mới được.
a/ Tầu của hãng Messagerics Maritimes (tổng-cục ở bên Marseille) đều có ký giao-kèo với Chính-phủ để chuyên chở thư-từ hàng hóa đi lại ở Pháp và Đông-Pháp, thế thì những chiếc đi lại ở Marseille và Haiphong mà giá tiền tính theo phật-lăng (franc Pháp thì không nói, nghĩa là lúc đồng bạc Đông-Pháp xuống thì giá tầu cao, lúc đồng bạc cao thì giá hạ; còn chiếc tầu như chiếc Orénoque chỉ chuyên chạy ra vào Saigon-Haiphong mà thôi, thì tưởng Chính-phủ có thể điều-đình lấy giá hạ nữa đi được, lấy giá tầu chạy từ Hương-cảng sang Haīphong, hay từ Hương-cảng sang Saigon làm tỉ-lệ.
b/ Ngoài ra còn có một vài chiếc tầu của các công-ty hàng-hải khác, ví dụ như tầu Bình-chuẩn, Verdun v...v... của ông Bạch-thái-Bưởi, hiện nay chỉ chuyên chở hàng hóa, mà không cần chở hành-khách, cho nên kỳ-hạn thường không chừng, nay xin Chính-phủ trợ-cấp cho những tầu ấy mỗi năm ít nhiều, để khuyến-khích cho cái nghề hàng-hải của người bản-xứ, chắc những tầu ấy có thể giựa vào khoản đó mà mở mang ra, thì sự chở hành-khách sẽ được chuyên và giá rẻ đi nữa.
c/ Chính-phủ cũng có xưởng đóng tầu bể ở Saigon, thường đóng được những chiếc tầu to, như chiếc Albert Sarraut hạ
