Trung, Bắc-kỳ, như thế thì bảo lên những chỗ ấy mà thực dân, là một điều chẳng xong rồi, tất phải di đi một nơi khác.
Di đi ngoại quốc chăng? Không, trường hành-động trong nước ta còn có chỗ rộng thênh thang, cần gì phải đi đâu xa xôi, cho cực khổ. Trong khi ngoài Trung, Bắc-kỳ đông người, muốn di đi như vậy, thì trong Nam-kỳ đang cần nhân-công, vậy thì di ngay vào Nam-kỳ chẳng cũng phải là một việc hợp thời, một việc nên làm, một việc có lợi hơn hay sao?
Vấn-đề di dân vào Nam-kỳ, bởi đó mà xuất-hiện ra vậy.
Vấn đề này, xuất-hiện đã lâu, không những gì là dư-luận của phần đông người, mà lại là một nghị-án của chính-phủ, thế mà bản thể-lệ nọ thảo ra, vẫn xếp só ở ngăn bàn, lời thỉnh-cầu kia đệ lên, rồi nằm vò trong sọt giấy, một việc đáng lẽ phải thực-hành từ bao giờ, mà đến nay chẳng thấy gì cả; hoặc bảo là chưa tiện đường giao-thông, phải chờ bao giờ xong con đường Đông pháp thiết-lộ (Le Transindochinois) đã, hoặc bảo lo nắng thì đã có máng nước, giữ lụt thì đã có đê-điều, cứ ở nhà mà cày cấy làm ăn, cần gì phải đi đâu vội, thành ra dân còn loanh-quanh nấn ná trong khu đất chật hẹp khốn nạn của mình, giơ lưng ra mà đỡ lấy tai vạ lụt lội đói kém hằng năm; cái sức gánh vác lâu nay, nghe chừng đã bì quyện lắm rồi, thế thì việc di dân chẳng thực hành ngay đi, còn đợi đến bao giờ nữa.
Duy có điều việc di dân, chưa đến lúc phải là một vấn-đề thuộc về quyền chính-trị, thì còn có nhiều nỗi khó khăn, ngăn trở sự tiến-hành: từ khi ra đi cho đến lúc vào tới nơi, ăn ở thế nào cho hợp vệ-sinh, làm việc thế nào cho xứng tài-năng, sinh-mệnh lấy gì chở che, lữ-huống lấy gì an ủi, toàn là những việc khó nói, mà bấy lâu dư-luận bàn mãi chưa xong, cho nên ta phải xin Chính-phủ tán-thành mà giúp đỡ cho mới được. Vả chăng, Nam-kỳ chẳng phải là xứ toàn là đất hoang rừng rậm, phố vắng đường không, mà nay cần đem nhân-công Trung, Bắc-kỳ
