nghĩa «tri-túc» của cổ nhân mà nói, thì như thế là hợp lắm, song ở đời này không thế được. Đời này, ai cũng phải mạnh bạo mà tiến lên, cái chỗ hay dở hơn thua, bao giờ cũng phải quá cái tầm sức thường của người ta mới là định được.
Bọn nhân-công mình, làm công-việc gì mà hay bỏ dở, là tại như tính tự-túc, mà xét ra cái tính tự túc ấy sinh ra cũng có phần bởi tại nông nỗi xa nhà, vì trong óc của họ, chỉ có tư-tưởng gia-đình mà thôi, chớ không có tư-tưởng xã-hội, chẳng may vì miếng cơm mảnh áo, mà phải đem thân đi làm xa, khi mê khi tỉnh, lúc nào cũng nghĩ đến nhà, hễ đã thấy ấm no đôi chút rồi, thế nào cũng lo đến sự trở về chốn cũ, dẫu miếng ngon món bở đến đâu, cũng khó làm cái bả mà lưu họ lại được nữa. Ấy, gia-đình đối với họ, là sự sống, là cái thú có một của họ như thế, nếu nay những người muốn dùng người ta, chỉ muốn người ta lăn lưng vào làm việc cho mình, mà không muốn cho người ta có sự sống ấy, có cái thú ấy, lại trách người ta hay « nhớ nhà» như thế chẳng là ích kỷ lắm sạo?
Nhưng cách di cả gia-đình đi thế nào, cho tiện? Chắc hẳn di dân lên mạn ngược hay là vào Nam-kỳ cũng vậy, di một người nào đi, mà muốn di cả gia-đình người ấy đi ngay thì không được. Tất phải từ từ mới xong. Hoặc người di ấy là người mộ, thì việc đem vợ con họ vào, là phận-sự ông chủ mộ phải lo thay, xuất tiền phí tổn ra cho họ trước, rồi sẽ trừ lương sau, thế tưởng cũng là tiện lắm. Hoặc người di ấy là Chính-phủ di đi, dùng để khai-thác một chỗ đất nào, thì trước hết hãy nên đem một mình họ vào, chỉ định cho họ chỗ đất ấy đã, để cho họ gây dựng thành cơ ngũ rồi, bấy giờ tự họ về đón gia-đình mình đi. Ta đã từng thấy ở trên mạn ngược Bắc-kỳ ta, như ở Yên-Bái, Phú-Thọ, Chợ-Bờ v.. v... mấy nhà thực-dân Tây Nam, thứ nhất là mấy vị linh-mục, dùng cách ấy, đã có kết-quả hay: nhiều chỗ trước là cỏ rậm đất hoang, bây giờ đã có làng xóm lập lên, ruộng vườn khai-phá, trông thật có vẻ sinh tụ sầm uất lắm. Việc di dân vào Nam-kỳ, xưa nay chưa hề thấy Chính-phủ
