Trang:Viet Nam Su Luoc, Quyen 2, 1928.pdf/71

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.
— 64 —

Khi quân của Bùi Thế-Đạt và Nguyễn-Phan đến vây Trịnh-Quang, Lê-Duy-Mật định cứ giữ hiểm không ra đánh. Không ngờ người con rể là Lại Thế-Chiêu 賴 世 招 làm phản, mở cửa lũy cho quân họ Trịnh vào. Duy-Mật biết có nội biến, bèn cùng với vợ con tự đốt mà chết.

*

* *

Tóm lại mà xét, thì những công việc của họ Trịnh sửa đổi ở xứ Bắc cũng nhiều, và có thể chia ra làm ba thời-kỳ: Thời-kỳ thứ nhất vào khoảng ông Trịnh-Kiểm, Trịnh-Tùng và Trịnh-Tráng. Lúc bấy giờ còn phải đánh họ Mạc ở phía bắc, rồi lại chống với họ Nguyễn ở phía nam, cho nên trong thời-kỳ ấy chỉ có việc chiến tranh ở ngoài mà thôi, còn những công việc trong nước không sửa sang được mấy.

Thời-kỳ thứ hai là vào khoảng ông Trịnh-Tạc, Trịnh-Căn và Trịnh-Cương. Lúc bấy giờ việc chiến tranh đã yên, trong nước bình trị, cho nên trong thời-kỳ ấy các chúa mới sửa-sang và chỉnh-đốn lại những phép tắc, luật lệ, việc thuế khóa, sự học hành, thi-cử, v.v.

Thời-kỳ thứ ba là vào khoảng ông Trịnh-Giang, Trịnh-Doanh và Trịnh-Sâm. Vì Trịnh-Giang thất chính cho nên trong thời-kỳ này có lắm giặc-dã, quan quân phải đánh đông dẹp bắc trong ba bốn năm trời, thành ra không làm được việc gì ích lợi, đến nỗi dân nghèo nước yếu, chính trị điêu tàn, bởi vậy cho nên chẳng bao lâu mà nhà Trịnh đổ, nhà Lê cũng mất.