2. Nhà Thanh dấy nghiệp. — Khi Trịnh-Tráng ở An-nam ta mới lên nối nghiệp làm chúa và đang phải đánh dẹp họ Mạc ở đất Cao-bằng, thì ở bên Tàu nhà Minh mất nước.
Nguyên ở phía đông-bắc nước Tàu có một xứ gọi là Mãn-châu 滿 洲, có giống người Nữ-chân 女 眞 ở. Về đời nhà Tống người Nữ-chân đã lập nên một nước lớn gọi là Kim 金, xưng đế được 120 năm, rồi bị nhà Nguyên lấy mất. Nhà Nguyên đặt Vạn-hộ-phủ để cai-trị đất Mãn-châu
Sau nhà Minh giứt được nhà Nguyên, tuy ở Mãn-châu nhà Minh có đặt vệ-địa, nhưng mà người xứ ấy vẫn tự cai-trị lấy.
Đất Mãn-châu bấy giờ chia làm 4 bộ:
- Mãn-châu-bộ 滿 洲 部, (thuộc về Kiến-châu vệ-địa.)
- Trường-bạch-bộ 長 白 部, (thuộc về Kiến châu vệ-địa.)
- Đông-hải-bộ 東 海 部, (thuộc về Dạ-nhân vệ-địa.)
- Hỗ-luân-bộ 扈 倫 部, (thuộc về Hải-tây vệ-địa.)
Về cuối đời nhà Minh ở Trường-bạch-bộ có một người tên là Nỗ-nhĩ-cáp-xích 努 爾 哈 赤, tức là vua Thái-tổ nhà Thanh, đánh lấy tất cả đất bốn bộ, đóng kinh đô ở đất Thẩm-dương 瀋 陽, là Thịnh-kinh bây giờ.
Nỗ-nhĩ-cáp-xích mất, con lên nối nghiệp tức là Thanh Thái-tôn. Sau nhân được cái Truyền-quốc-tỉ của nước Tàu, Thái-tôn mới cải quốc-hiệu là Đại-thanh 大 清.
Con Thái-tôn tên là Phúc-lâm 福 臨 lên làm vua, tức là Thanh Thế-tổ, đánh lấy được cả đất Liêu-tây của nhà Minh.
Khi tướng nhà Minh là Ngô-tam-Quế 吳 三 桂 đang chống với quân nhà Thanh ở Sơn-hải-quan, thì Lý-tự-Thành 李 自 成 nổi lên vây đánh Yên-kinh. Vua Trang-liệt nhà Minh gọi Ngô-tam-Quế về cứu, nhưng về đến nửa đường, Tam-Quế được tin Yên-kinh đã thất thủ, Trang-liệt-đế và Hoàng-hậu đã bị giết. Tam-Quế lại trở về Sơn-hải-quan 山 海 關.
Lý-tự-Thành cho người gọi Tam-Quế về hàng, Tam-Quế không về. Tự-Thành đem quân đến đánh Sơn-hải-quan.
