Trang:Viet Nam Su Luoc 2.pdf/306

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được hiệu đính, nhưng cần phải được phê chuẩn.

2. HẠ THÀNH HÀ-NỘI LẦN THỨ HAI. Quan tổng-đốc Hà-nội bấy giờ là ông Hoàng Diệu 黄 耀 thấy binh-thuyền nước Pháp tự-nhiên ra Bắc-kỳ, lấy làm nghi-kỵ lắm, tuy có sai quan tuần-phủ Hoàng hữu Xứng 黄 有 秤 ra tiếp đãi tử-tế, nhưng trong bụng vẫn lo cho nên mới sai sửa dọn thành-trì để phòng-bị. Đại-tá Henri Rivière vào thành thấy vậy có ý không bằng lòng, bèn quyết ý đánh thành.

Sáng 5 giờ ngày mồng 8 tháng 3 năm nhâm-ngọ (1882), quan tổng-đốc tiếp được tờ tối-hậu thư của đại-tá hạn cho đến 8 giờ phải giải binh, và các quan võ Việt-nam phải ra đợi lệnh ở Đồn-thủy. Đúng 8 giờ thì quân Pháp khởi sự đánh thành, 11 giờ thì thành đổ. Ông Hoàng Diệu trèo lên cây thắt cổ mà tự tận, còn các quan thì bỏ chạy cả.

Lúc tiếp được thư của đại-tá, thì ông Hoàng Diệu có sai Án-sát-sứ là Tôn thất Bá 尊 室 灞 ra thương thuyết. Ông Tôn thất Bá ở trên thành bỏ thang trèo xuống vừa xong, thì quân Pháp bắn súng vào thành, ông ấy bỏ trốn mất. Đến khi hạ được thành rồi, đại-tá sai tìm ông Tôn thất Bá về quyền-lĩnh mọi việc[1].

Vua Dực-tông được tin thành Hà-nội thất thủ, bèn xuống chiếu truyền cho quan Kinh-lược chánh phó sứ là ông Nguyễn Chính 阮 政 và Bùi ân Niên 裴 殷 年 đem binh lui về mặt Mỹ-đức để cùng với Hoàng kế Viêm 黄 繼 炎 tìm cách chống giữ. Nhưng quan Khâm-sứ Rheinart sang thương-thuyết rằng việc đánh thành Hà-nội không phải là chủ-ý của nước Pháp, và xin sai quan ra giữ lấy thành trì. Triều-đình bèn sai quan nguyên Hà-Ninh tổng-đốc là Trần đình Túc 陳 廷 肅 làm Khâm-sai đại-thần, quan Tĩnh-biên phó-sứ là Nguyễn hữu Độ 阮 有 度 làm phó Khâm-sai, ra Hà-nội để cùng với đại-tá Henri Rivière thu xếp mọi việc. Đại-tá trả thành Hà-nội lại cho quan ta, nhưng vẫn đóng quân ở trong Hành-cung. Hai bên thương-nghị mãi. Đại-tá đòi 4

  1. Về sau có bài Chính-khí ca nói về việc quan ta giữ thành Hà-nội lúc bấy giờ, và ai hay ai dở cũng chép rõ-ràng. Bài ca ấy không biết ai làm.