Thống-tướng De Courcy định đến hôm vào điện yết-kiến vua Hàm-nghi, thì phải mở cửa chính, không những là để quan nước Pháp đi mà thôi, nhưng lại phải để cả quân lính cũng đi vào cửa ấy. Triều-đình thấy điều ấy trái với quốc-lễ, xin để thống-tướng đi cửa giữa, theo như sứ Tàu ngày trước còn quân-lính thì xin để đi cửa hai bên, thống-tướng nhất-định không chịu.
2. TRIỀU-ĐÌNH CHẠY RA QUẢNG-TRỊ. Trưa hôm 22 các quan ở Cơ-mật-viện sang dinh Khâm-sứ xin vào bàn-định cho xong việc đi cửa chính, cửa bên, nhưng thống-tướng De Courcy không tiếp. Bà Từ-dụ Thái-hậu sai quan đem đồ lễ-vật sang tặng thống-tướng, thống-tướng cũng khước đi không nhận.
Các quan thấy thống-tướng làm dữ như vậy, đều ngơ-ngác không hiểu ra ý-tứ gì mà khinh mạn Triều-đình đến như thế. Tôn-thất Thuyết càng thấy thế càng lấy làm tức-giận, thôi thì sống chết cũng liều một trận, họa may trời có giúp kẻ yếu-hèn gì chăng? Ấy là tướng-sĩ lúc bấy giờ ai cũng tưởng như thế, cho đến mới định đến nửa đêm khởi sự phát súng bắn sang dinh Khâm-sứ và đánh trại lính của Pháp ở Mang-cá.
Chiều hôm ấy thống-tướng làm tiệc đãi các quan Pháp. Tiệc vừa tan xong, thì súng ở trong thành nổ ra đùng đùng, rồi những nhà ở chung quanh dinh Khâm-sứ cháy, lửa đỏ rực trời. Quân Pháp thấy bất-thình-lình nửa đêm quân ta đánh phá như vậy, chưa biết ra thế nào, chỉ yên-lặng mà chống giữ. Đến sáng ngày 23 mới tiến lên đánh, thì quân ta thua chạy[1]. Nguyễn văn Tường 阮 文 祥 cho người vào điện tâu xin rước vua và các bà Thái-hậu tạm lánh lên Khiêm-
- ▲ Việc Tôn-thất Thuyết đánh quân Pháp ở Huế, sử ta không nói rõ số quân ta là bao nhiêu. Mà sách Tây có nơi chép là 2 vạn, có nơi chép là 3 vạn. Nhưng cứ những người biết việc ở Huế lúc bấy giờ, thì quân ta cả-thảy độ chừng non 2 vạn trở lại, chứ không hơn.
