XIV.— KHOA CỬ
Nước ta từ đời nhà Lý, mới có khoa cử. Xét trong Sử-ký: năm Thái-bình thứ tư đời vua Thánh-Tôn (1075), mới bắt đầu mở khoa thi ba kỳ, kén lấy người minh kinh bác học. Sau lại mở ra khoa văn khoa. Đến thời vua Anh-Tôn mở khoa thi thái-học-sinh, hỏi việc chính trị, ai đỗ thì dùng làm quan; vua Nhân-Tôn mở khoa lại điển, thi hành luật thư toán, ai đỗ thì bổ làm ty thuộc.
Qua sang nhà Trần, năm Thiên-ứng-chính-bình thứ tư đời vua Thái-Tôn (1232), thi thái-học-sinh mới chia ra làm 3 hạng, gọi là nhất giáp, nhị giáp, tam giáp, năm thứ 16 (1244) lại định lệ nhất giáp chia làm 3 bậc: bậc thứ nhất là Trạng nguyên, bậc thứ nhì là Bảng-nhỡn, bậc thứ ba là Thám hoa. Người xứ Bắc kỳ đỗ đầu thì gọi là Kinh-trạng nguyên, người Thanh, Nghệ đỗ đầu thì gọi là Trại-trạng-nguyên.
Đến năm Hưng Long thứ 12 đời vua Anh-Tôn (1311) đổi phép thi lại mà chia làm bốn kỳ: kỳ thứ nhất ám tả, kỳ thứ nhì thi kinh nghĩa thơ phú, kỳ thứ ba thi chiếu biểu, kỳ thứ tư thi văn sách.
Năm Long-Khánh thứ hai đời vua Duệ-Tôn (1370), đổi tên Thái-học-sinh gọi là Tiến-sĩ. Trạng-nguyên, Bảng-nhỡn, Thám-hoa, Hoàng-giáp thì gọi là tiến-sĩ cập đệ, còn dưới nữa thì gọi là tiến sĩ đồng cập đệ. Lại mở ra khoa thi hương, ai đỗ thì gọi là Cử-nhân. Đỗ cử nhân mới được dự thi hội.
Qua sang nhà lê, năm Thiệu-Bình thứ sáu đời vua Thái-Tôn (1438) đổi lại phép thi, cứ ba năm mở một khóa. Thi
