CHƯƠNG THỨ MƯỜI BA
Cuộc khai-khẩn địa sản
Xưa kia người Trung-hoa đã khai-khẩn những mỏ ở các miền núi xứ Bắc-kỳ, nhất là những mỏ kẽm, mỏ đồng và mỏ thiếc; duy có người bản-xứ là không được hưởng-thụ các thứ địa-sản ấy.
Bắc-kỳ là một xứ có rất nhiều các thứ địa-sản, như là mỏ than, mỏ sắt, mỏ thiếc, mỏ kẽm, mỏ chì, mỏ sắt, mỏ vàng, mỏ bạc, mỏ thủy-ngân, mỏ wolfram, mỏ than làm bút vẽ, mỏ nhựa làm kính, những mỏ này phần nhiều ở vào những miền lam-chướng, lại không tiện đường vận tải.
Người Đại-pháp khởi cuộc khai mỏ than trước về miền Quảng-yên tiên cả. Cuộc khai mỏ, lúc ban đầu thực là khó khăn; nào là nhân công thì hiếm-hoi; nào là phải dùng đến rất nhiều tư-bản của người Đại-pháp và của người Anh-cát-lợi. Thế nhưng sự kiên-nhẫn của người Đại-pháp về cái công-cuộc khai mỏ thì nay đã tới kỳ hưởng lợi rồi. Mỏ than Hông-gay nay là một công-cuộc rất thịnh-hành, kể tới một vạn phu bản-xứ làm việc ở mỏ này, đều được cao công. Tại hạt này lại có mỏ than Kê-bao, song cuộc khai mỏ này gặp phải nhiều sự khó khăn hơn; thế nhưng nay đã có nhiều tư-bản mới đem đến, lại có thêm các nhà kỹ-sư nữa thì có hi-vọng rằng cuộc khai mỏ đã tới ngày kết-quả.
Tại Hưởng-bi, tại Đông-đàng, tại Mao-khê ở miền Đông-triều, các nhà tư-bản Đại-pháp cũng đều hi-sinh nhiều tiền về cuộc khai các mỏ than. Tại Phan-mễ gần Thái-nguyên; tại Nho-quan thuộc về tỉnh Ninh-bình; tại Qui-mộng thuộc về tỉnh Yên-bay, cũng có nhiều mỏ than, hiện đương khai thái. Nhưng ở hạt nào thì các nhà khai mỏ cũng đều phải mở mang để làm mất sự lam-chướng, khiến cho sự vệ-sinh được hoàn-toàn.
Ngoài những mỏ than thì có những việc khai mỏ kẽm, mỏ thiếc cùng là những công-cuộc mà người Đại-pháp đã hi-sinh rất nhiều tư-bản, lại phải lợi-dụng những nhà kỹ-sư chuyên-môn rất có giá-trị nữa. Những công-cuộc khai mỏ tiến hành nhất thì ở làng Hít, (Thái-nguyên); Chợ-điển (Bắc-kạn); Tuyên-quang cùng là những mỏ
