Trang:Xu Bac ky ngay nay.pdf/71

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Trang này đã được phê chuẩn.


CHƯƠNG THỨ MƯỜI SÁU


Hội-đồng kỹ-hảo và tư-vấn nghị-viện


Xưa kia kẻ làm dân không được dự bàn những vấn-đề can hệ đến sự công ích công lợi.

Vua là Chúa-tể trong nước; chỉ có các quan đại-thần mới được nhà vua ban hỏi về việc nước mà thôi.

Nhà vua truyền phán ý-kiến cho các quan thi-hành. Các quan thì giữ phần trách-nhiệm đối với nhà vua. Phận làm dân-đỏ thì chỉ biết tuân-hành mà thôi, chứ không hề nhà-nước hỏi đến ý-kiến dân bao giờ.

Xưa kia nhiều nước theo cái chính-sách này; vua mà nhân-đức quả quyết; quan mà thanh-liêm chính-trực theo như kinh-điển Khổng Mạnh thì kẻ làm dân tức như là con đỏ, há lại chẳng sung sướng lắm ru. Thế nhưng người ta thường cư-xử trái với những câu đạo-đức khắc ở trên tường hay là nói luôn ở miệng; phần nhiều chỉ vụ những sự tư-ích tư-lợi; thành ra ỷ quyền ỷ-thế; cái thái-độ ông quan như thế cũng như là một người chủ-quyền tàn bạo, chứ không phải là bậc dân chi phụ mẫu vậy.

Vả lại cuộc sinh-hoạt ngày nay khó khăn hơn khi trước; các bậc quốc-trưởng cùng là các hàng đại-thần không thể nào am-hiểu được khắp các vấn-đề lợi-ích của quốc-gia. Nếu không hỏi ý-kiến dân thì biết sao được những sự nhu-yếu của quốc-dân?

Tại liệt-cường Âu-Mỹ thì dân có quyền bầu các hàng đại-biểu để trực tiếp với chính-phủ mà cùng nhau đồng ý để bài bác một ngạch thuế hay là để yêu-cầu một cuộc cải-lương.

Nước nào, quốc-dân trải mấy mươi đời người, chưa có quyền dự bàn quốc-sự mà đem thi-hành cái chính-sách trên này thì rất là nguy hiểm, vì chắc là người nào cũng chỉ xu-hướng về lợi riêng, hoặc là đồ lợi cho gia-quyến cùng là cho hạt nhà mà thôi. Hồ dễ có người hiểu ra rằng đối với toàn-thể một nước thì phải hi-sinh những lợi-quyền của cá-nhân.

Liệt-cường Âu-châu tập tục từ lâu năm, dần dần mới am-hiểu về đường quốc-chính.

Bởi thế nhà-nước Bảo-hộ rèn tập cho người bản-xứ đảm đang lấy