Vũ trung tùy bút/Chương LXXXVII
Đời Thành Chu[1] trở về trước, chưa có thói tìm địa lý để mộ. Kẻ hiếu tử khi chôn đấng thiên thì chỉ để về phía bắc bên làng xóm, chọn nơi nào cao ráo mà táng thể phách đấng thân cho yên. Nếu có xét hỏi đến việc bói toán khi để mộ, hoặc bói rùa, hoặc bói dịch, thì cũng chỉ mong về sau tránh những chỗ khỏi làm thành quách, khỏi làm đường sá, khỏi phải thủy hỏa đạo tắc xâm phạm đến mà thôi. Đời nhà Thương trung suy, đến vua Võ Đinh[2], trung hưng lên, mà mộ vua Thành Thang[3], vua Thái Giáp[4] nào có phải cải bốc đâu ? Đời nhà Chu trung suy, đến vua Tuyên Vương[5] trung hưng lên, mà mộ các vua Văn, Võ, Thành, Khang[6] có phải cải bốc đâu ? Đấng Khổng Phu tử vốn là bậc thánh trời sinh, nhiều tài năng, vậy mà chôn thân phụ ở đường Ngũ Phủ, sau đem về hợp táng[7] ở đất Phòng, chứ không có tìm đất gì cả. Chính mộ đức Khổng Phu tử ở Khổng Lâm[8], cũng không hề tìm đất trước để làm nơi sinh phần bao giờ. Nay xét sách Đồ chí khuyết lý, thấy một khu đất vài trăm dặm, núi sông rộng rãi, so với thuyết các nhà phong thủy bao nơi nọ là ngưu sa hà thủy, nơi kia là quần quỉ hồ long, đều không có quan hệ gì. Xem vậy thì thấy cổ nhân bốc táng không có cái thuật đi tìm địa lý.
Đời gần đây mới mê hoặc về thuyết họa phúc, hoặc đem mồ táng ở tận nơi hang cùng núi hẻm, hoặc đem hài cốt táng ở nơi tha hương. Có nhà thần chủ chưa chôn[9], gia phong chưa suy kém, mà hàng năm đến tiết Thanh minh tảo mộ, đã quên mất mộ tổ tiên không biết để ở nơi nào. Như thế mà gọi là hiếu ư ? Cổ nhân khi chôn mộ, có khắc đá để ở dưới mộ gọi là chí, dựng bia ở trước mộ gọi là biểu. Mộ chí xưa nay vẫn thông dụng, mộ biểu thì về sau gọi là thần đạo bi. Khi xưa, mộ ông Nghiễm Bá Ngưu[10] tự nhiên đất sụt xuống thành ao, còn lại cái miếu ở trước mộ. Người ta nhận lầm là miếu Ngưu Đại vương. Về sau, kẻ hiếu sự mò ở dưới ao tìm được mộ chí của ông Bá Ngưu, mới chữa được cái lầm ấy. Mộ ông Tăng Tử[11], người đời sau cũng quên không biết ở chỗ nào ; sau có bắt được cái bia đá viết lối chữ cổ ở trong núi Gia Thiện, từ đấy mới lại dựng bia làm dấu. Xem thế thì biết cổ nhân đều có làm mộ chí. Ông Khổng Tử tự tay viết sáu chữ "Ân Thái sư Tỷ Can[12] mộ" dựng ở Muội Đô. Đến nay người đi qua mộ ấy vẫn tỏ lòng cung kính. Ông Âu Dương Tu có vị tổ tiên dựng mộ biểu ở gò Lũng Cương, mộ biểu đã từng lở xuống nước sâu, sau tìm thấy ở Lư Lăng tám chữ "Tế chi phong bất như dưỡng chi bạc"[13] khắc vẫn còn thấy đỏ chói rành rành. Lại còn như thần đạo bi của Vương Vấn Chính, cũng đều là loại mộ biểu cả.
Gần đây, những nhà táng mộ thường không lập biểu chí ; táng chưa được bao lâu, nơi phong phần đã biến cải, đời sau trông thấy không còn biết truy khảo xem là mộ của ai nữa. Làng Thư Trì thờ Khâm Thiên Đại vương[14], về sau quên mất không biết phần mộ của người ở đâu. Đến khi đào gốc tre tìm thấy cái quan tài bằng đồng, mới ngờ là mộ của Vương, liền lại phong mồ đắp nấm lên. Nếu như dùng quan tài bằng gỗ, thì chẳng đến hủy mất đi ư ? Hưng Đạo Vương khi xưa dặn con là Hưng Võ Vương đem hỏa táng rồi để xương vào cái đồ tròn, chôn giấu ở trong vườn An Lạc. Sự ấy còn chép ở trong Trần sử, vậy sao ở Thư Trì lại thấy có mộ chí Hưng Đạo Vương ? Mấy năm gần đây, nước sông xói lở, cái mộ chí ấy lòi ra, người làng mới đem táng vào chỗ đồng cao. Nếu không có biểu chí thì mộ ấy lại chẳng lở xuống nước ư ? Người con mà muốn hiếu với đấng thân, xem đó phải nên tỉnh ngộ mà làm mộ chí cho cẩn thận.
Chú thích
- ▲ Chỉ các triều đại Thương, Chu thời Tam đại
- ▲ Võ Đinh là vua thứ 22 của nhà Thương, trị vì gần 70 năm, khoảng từ cuối TK XIV đến đầu TK XV TCN. Ông dùng tể tướng Duyệt, hưng khởi chính sự nhà Thương đã bị suy yếu sau nhiều đời vua
- ▲ Vua đầu tiên của nhà Thương, trị vì khoảng TK XVII TCN
- ▲ Cháu đích tôn của Thành Thang, được đại thần là Y Doãn phò tá, được coi là một vua hiền của nhà Thương
- ▲ Chu Tuyên Vương, tên là Cơ Tĩnh, vua thứ 11 của nhà Chu
- ▲ Chu Văn Vương, Vũ Vương, Thành Vương, Khang Vương là bốn vua đầu nhà Chu
- ▲ Nghĩa là chôn thân phụ và thân mẫu ở cùng một nơi
- ▲ Khổng Lâm là quần thể di tích thờ tự Khổng Tử, gồm Khổng Miếu, Khổng Phủ, Khổng Lâm ở Khúc Phụ, Sơn Đông, Trung Quốc. Được công nhận là Di sản văn hóa thế giới
- ▲ Theo lễ thì các vị tổ tiên quá năm đời so với người tôn trưởng đều đem chôn thần chủ đi, người tôn trưởng chỉ phải tế các vị tổ từ năm đời trở xuống
- ▲ Học trò Khổng Tử
- ▲ Tăng Sâm (505 TCN - 435 TCN), người nước Lỗ, học trò Khổng Tử, nổi tiếng về đức hạnh, soạn ra sách Đại học. Được tôn là một trong tứ thánh của đạo nho, là Tông thánh Tăng Tử
- ▲ Tôn thất nhà Ân, can gián Trụ Vương nên bị Trụ Vương giết chết, moi tim ra để xem. Đời sau tôn là thánh
- ▲ Lúc chết cúng tế hậu hĩ đến đâu cũng không bằng lúc sống mà phụng dưỡng đạm bạc
- ▲ Trần Nhật Hiệu (hoặc Kiểu), con trai của Trần Thừa, em trai vua Trần Thái Tông