Cửu mỹ kỳ duyên/Tựa
Văn-tự cảm nhân, không gì mạnh bằng tiểu-thuyết. Người ta ở đời, mối thất tình chan-chứa trong lòng, miệng không thể nói ra được, bút không thể tả ra được; nhất-đán có chỗ kích-phát thời chuyển-động rất mau; tiểu-thuyết tức là cái máy kích-phát trong lòng người ta đó; nó đã có tài kích-thích, làm cho não-cân ta cảm-giác rất linh-tiếp, cho nên xem đến chuyện Đại-Thánh, Phong-Thần, thời tóc gáy tự-nhiên dựng ngược; xem đến chuyện Phật-Bà, Thị-Kính, thời nước mắt tự-nhiên chứa-chan; nó lại có cái tài tẩm-nhuận làm cho ái-tình ta, thấm-thía mãi về sau; cho nên đọc hết bộ Tây-Sương-Ký mà trong óc vẫn còn mơ màng, đọc hết bộ Phấn-Trang-Lâu mà tấm lòng vẫn còn tơ-tưởng, mới biết rằng tiểu-thuyết có thể cảm-phát lương-tâm cho người ta, mà cũng có thể bại-hoại tâm-thuật của người ta. Tiểu-thuyết can-hệ như vậy, thời những nhà chước-thuật cũng nên lựa mà phiên-dịch để giúp một phần công-ích cho xã-hội.
Nhân khi thong-thả, xem chuyện Cửu-Mỹ-Kỳ-Duyên, mới thoạt nghe vẫn tưởng là hoa-nguyệt tình-sử, đến khi xem hết một lượt thời đều thuộc về luân-lý cương-thường, nào là anh-hùng, liệt-nữ, tài-tử, giai-nhân, nghĩa-phu, tiết-phụ, cho đến người dâm nịnh bất lương, tưởng-tượng như hiện hình ngay trước mắt khiến cho ta chia vui, chia buồn, chia cười, chia khóc với cổ-nhân; khi thời tím ruột căm gan, khi thời nức lòng hởi dạ, cảm-tình không thể ngăn át được. Kìa như Hồ Công-tử, am-danh ẩn-tính, lưu-lạc giang-hồ, thế mà đi đến đâu cũng gặp kỳ duyên đến đấy, thực là có số đào hoa; vả lại giai anh-hùng gái thuyền-quyên, cân tài sắc cũng vừa đôi phải lứa. Sau chín vị mỹ-nhân, cảnh-ngộ mỗi người một khác, mà dạ sắt lòng son, gương trong ngọc chuốt, cũng đủ làm gương cho bọn quần-thoa. Than ôi! Hồng-nhan đa truân, anh-hùng lạc nạn, con tạo vẫn thường hay chêu ngươi; nhưng dan-truân rồi cũng có khi gặp-gỡ, hoạn-nạn rồi cũng có lúc vẻ-vang, ấy là cái lẽ xoay vần của Tạo-hóa.
Nay đương buổi học-giới cải-lương; chữ quốc-ngữ học tập rất tiện, sách quốc-ngữ phiên-dịch rất nhiều; nhưng xét kỹ mà xem thời phần nhiều thuộc về hoa-nguyệt, phong-tình mà luân-lý hãy còn khuyết-điểm, vậy đem chuyện Cửu-Mỹ dịch ra quốc-ngữ, ước làm 13 hồi, mỗi hồi mỗi khác, càng đọc càng vui, cũng muốn cho bạn cân-quắc nữ-lưu, bắt chước mà noi theo tới mục-đích; chứ không những mua vui đôi ba khi nhàn-hạ mà thôi đâu.
Nay tựa.
Phạm-Quang-Sán