Khi quan tây quan ta, chưa đến Hà-nội, ông Ngặc-nhe cưỡi ngựa lên đường Sơn-tây, đi đến gần cầu Diệu, phải quân Lưu-vĩnh-Phúc giết đi. May mà nước Pha-lang-sa không lấy làm sự thù oán, cũng chịu ký tờ hòa-ước với ta, trong tờ này thì ta phải nhận nước Pha-lang-sa được đặt khâm-sứ ở kinh, và đặt lãnh-sự ở Hà-nội, ở Hải-phòng. Lại có một câu nói rằng: Vua An-nam từ giầy mà đi, có quyền tự-chủ, không phải phục nước nào nữa (nghĩa là ta không phải phục nước Tầu như khi trước vậy). Tờ hòa-ước đã ký rồi, thì bốn tỉnh lại giả lại cho ta. Rồi nước Pha-lang-sa lại cho ta 5 chiếc tầu khói, 2.000 khẩu súng nạp-hậu. Nhưng mà súng thì ta sếp vào kho vũ-khố, tầu thì không mượn người tây xem máy, chiếc thì chìm ở cửa Nhượng, chiếc thì chìm ở cửa Thuận-an.
Xem lại công việc trong lần này, chẳng qua là một người tây thương xin sự thông đường Vân-nam. Tưởng cũng không có ngại gì, mà sinh ra sự ngăn chở. Thế mà khi đầu thì tiếc một cái tờ thông-hành, mà không chịu cho. Sau thì hòa-ước đến bao nhiêu điều cũng là phải ký. Tuy rằng lúc ấy nước Pha-lang-sa cũng còn lấy lòng tử tế mà giả lại bốn tỉnh cho ta. Nhưng mà đất nhớn người nhiều, mà không biết cách cai trị, thì dẫu rằng có cũng như không, dẫu rằng còn cũng như mất vậy.
HỒI THỨ TƯ
Năm 1883, là năm vua Tự-đức thứ 35, ông quan-năm thủy-sư nước Lang-sa tên là Di-vi-ê-dư (Henri Rivière), kéo 200 quân đến Hà-nội nói rằng: có ý thông đường Vân-nam. Ông Tổng-đốc Hà-nội là Hoàng-Riệu đóng cửa thành lại không cho vào. Rồi ngài lại sai ông Nguyễn-Chính ra làm Kinh-lược Bắc-kỳ. Kéo quân đi đường Mỹ-đức, lên tỉnh Sơn-tây.
