Chứng-minh đã có mười phương Phật,
Sống thác cùng nhau một giống Hời.
Sử sách nghìn năm ghi chép đó,
Thương ai mà lại thẹn cho ai!
Bài thơ này khen bà Mị-Ê là người trinh tiết; đại ý nói rằng: Đương buổi thành Phật-thệ đã phải tan, vua Sạ-Đẩu lại phải giết, bà ấy ví chẳng khác như chiếc bách (bá) lênh-đênh, mây tan bèo nổi, mà không ngờ rằng duyên ưa phận đẹp, cá nước vẫy vùng; tục-ngữ có câu rằng: « Một ngày dựa mạn thuyền rồng, cũng bằng chín tháng nằm trong thuyền chài », chẳng là sung sướng lắm ru! Thế mà bà ấy lấy làm xấu-hổ[1], vì chưng giữ dạ kiên-trinh nhớ lời khắn-vó, người thì phải theo nhau một giống, gái không lẽ thờ đến hai chồng. Thôi thời đành lấy chiên mà quấn mảnh thân tiết-nghĩa, dẫu khi ấm khi lạnh cũng phó cho trời, lấy máu mà hòa giọt lệ cương-thường, dẫu hoặc đầy hoặc vơi cũng trôi với nước. Ai có biết dẫu ai không có biết, chứng-minh đã có Phật mười phương; sống cùng nhau, thì thác phải cùng nhau, chung-thủy cho tròn Hời một giống. (Hời là giống người Chiêm-thành.)
Than ôi! Trinh-tiết là đức riêng của gái, mà khen chê là lẽ phải của đời, thương cho vàng đá dạ người, thẹn cho những kẻ ép nài mưa mây, nghìn năm sử sách còn đây.
38. — HUYỀN-TRÂN CÔNG-CHÚA
TIỂU DẪN. — Năm 1306 đời vua Trần Anh-Tôn, vua Chiêm-thành là Chế-Mân muốn lấy Huyền-Trân công-chúa mới dưng cho vua ta hai châu Ô, Lý, sau đổi là Thuận-châu và Hóa-châu (nay là đất Thừa-thiên và nửa tỉnh Quảng-trị và tỉnh Quảng-nam). Đến sau vua Chiêm-thành mất, vua ta sai Trần-khắc-Chung giả mượn tiếng vào thăm, tìm kế đưa công-chúa về.
Đổi chác khôn ngoan cũng nực cười,
Vốn đà không mất lại thêm lời.
Hai châu Ô, Lý vuông nghìn dặm,
Một gái Huyền-Trân của mấy mươi?
Lòng đỏ khen ai lo việc nước,
Môi son phải giống mãi trên đời?
Châu đi rồi lại châu về đó,
Ngơ-ngẩn trông nhau mấy đứa Hời!
- ▲ Mắc cở.
