Đường Kách mệnh/4
Lịch sử K. M. Mỹ.
1) Lịch sử Mỹ thế nào?
Thế kỷ thứ 14 về trước, chưa ai biết Mỹ ở dâu. Dến năm 1492, ng:̀ buôn tên là Christophe Colomb di tàu buôn muốn qua Ấn-dộ, nhưng di lạc dường, may lại gặp châu Mỹ. Zân xứ ấy là loài za dỏ, chỉ di săn bắn không biết buôn bán và làm ngề.
Từ lúc Colomb tìm ra châu Mỹ, thì người kác nước bên Âu tràn qua dấy làm ăn. Ng:̀ za trắng muốn bắt ng:̀ za dỏ làm nô lệ, nhưng nó khĝ chịu làm, thì chúng ziết mòn ziết mỏi người za dỏ di, rồi bắt người za den bên Fi qua làm cho chúng nó.
Ng:̀ Âu qua Mỹ thì nước nào kũng kó, nhưng nhất dông là ng:̀ Anh (3.000.000) ng:̀ ). Vì vậy, Anh zành Mỹ làm thuộc dịa.
2) Vì sao mà Mỹ làm K. M.?
Thổ sản Mỹ rất zàu, dồng, sắt, than, bông, lúa, trâu bò, vân vân, vật zì kũng nhiều. Anh thì tham, muốn hốt về cho mình kả, cho nên dặt ra 3 fép như sau nầy:
(1) Kó bao nhiêu thổ sản, Mỹ fải kung kấp cho Anh hết, khĝ dược bán cho kác nước khác.
(2) Zân Mỹ khĝ dược lập ra lò máy và hội buôn bán.
(3) Kác nước khĝ dược vào buôn bán với Mỹ, chỉ Anh dược buôn bán mà thôi.
Vì 3 dều ấy, lại thêm thuế má nặng nề, làm cho kinh tế Mỹ rất khốn dốn, nên từ năm 1770, zân Mỹ tức mình "tẩy chay" Anh.
3) Fong triều ấy kết quả ra thế nào?
Fong triều "tẩy chay" zắc zai dến 5 năm. Anh dem lính qua zẹp, và bắt những ng:̀ kầm dầu làm tội. Mỗi lần bắt một ng:̀ kầm dầu, thì zân kàng tức zận thêm. Dến năm 1775, khi lính Anh bắt mấy ng:̀ kầm dầu nữa, zân kéo nhau ra kứu, lại bị lính Anh zết chết 9 ng:̀ . Việc nầy như lửa rơi vào thuốc súng, zân tức quá thì nổ, sống chết kũng quyết duổi dược Chính-fủ Anh mới thôi.
Kách một năm sau, dến ngày 4 tháng 7 năm 1776 thì K. M. dược và Mỹ tuyên bố dộc lập, và nước Mỹ thành ra nước kọng hoà.
Bây zờ Mỹ kó 48 tỉnh và 110.000.000 zân.
4) Ý ngĩa K. M. Mỹ với K. M. Anam thế nào?
(1) Chính sách Fáp dối với Anam bây zờ xấu hơn Anh dối với Mỹ trước, vì Fáp dã vơ vét hết kủa kải zân ta, dã ngăn kấm zân ta làm việc nầy việc khác; nó lại bắt zân ta hút thuốc fiện và uống rượu. Anh chỉ ham tiền Mỹ, Fáp dã ham tiền lại muốn làm mất nòi mất zống Anam di. Thế mà zân Anam kòn chưa học Mỹ mà làm K. M.!
(2) Trong lời tuyên-ngôn kủa Mỹ kó kâu rằng: "zời sinh ra ai kũng kó quyền tự zo, quyền zữ tính mệnh kủa mình, quyền làm ăn cho súng sướng.... Hễ chính fủ nào mà kó hại cho zân chúng, thì zân chúng fải dạp dổ chính fủ ấy di, và gầy lên chính fủ khác...."
Nhưng bây zờ chính-fủ Mỹ lại khĝ muốn cho ai nói dến K. M., ai dúng dến chính-fủ!
(3) Mỹ tuy rằng K. M. thành kông dã hơn 150 năm nay, nhưng kông nông vẩn kứ kực khổ, vẩn kứ lo tính K. M. lần thứ hai.
Ấy là vì K. M. Mỹ là K. M. tư bản, mà K. M. tư bản là chưa fải K. M. dến nơi.
Chúng ta dã hi sinh làm K. M., thì nên làm cho dến nơi, ngĩa là làm sao K. M. rồi thì quyền zao cho zân chúng số nhiều, chớ dể trong tay một bọn ít ng:̀. Thế mới khỏi hi sinh nhiều lần, thế zân chúng mới dược hạnh fúc.