Bổ An Nam lục dị đồ ký

by Thôi Trí Viễn

Nguyên văn chữ Hán

Phiên âm Hán Việt

交趾四封，圖經詳矣。然而管多生獠，境邇諸蕃，略採俚譚，用標方誌。安南之為府也，巡屬一十二郡（峰、驩、演、愛、陸、長郡、諒、武定、武安、蘇、茂、虞林），羈縻五十八州，府城東至南溟四百餘里，有山橫亙，千里而遙，邃穴深岩，為獠窟宅。蠻蜑之衆，六種星居。鄰諸蕃二十一區，管生獠二十一輩。水之西南則通闍婆、大食之國，陸之西北則接女國、烏蠻之路，曾無亭堠，莫審塗程。跂履者計日指期，沉浮者占風定信。二十一國雞犬傳聲，服食所宜，大較相類。管內生獠，多號山蹄，或被髮鏤身，或穿胸鑿齒，詭音嘲哳，奸態睢盱。其中尤異者，臥使頭飛，飲於鼻受，豹皮裹體，龜殼蔽形。搗木絮而為裘（獠子多衣木皮，熟搗有如纖纊），編竹苫而作翅。生養則夫妻代患，長成則父子爭雄。縱時有傳譯可通，亦俗無桑蠶之業。唯織雜彩狹布，多披短襟交衫。或有不縫而衣，不粒而食，死喪無服，嫁娶不媒，戰有排刀，病無藥餌。固恃險阻，各稱酋豪。遠自漢朝，迄於隋季，薦興邊患，頗役遐征。馬將軍標柱歸時，寸分地界；史總管倒碑過後，略靜海隅。洎咸通初，驃信挺災，元戎喪律。鴟嘯於跕鳶之地，豕豗於束馬之塗。摧兇欲快於摏喉，拯溺唯思於援手。先帝以今淮海太尉燕公，威宣大漠，政洽上都（時公防禦秦城，剗平醜虜，才歸輦下，出鎮安南），乃請出鎮龍編，立身豹略，剗雕題而卵碎，活黔首以肌豐。複壁壘於一麾，拔封疆於萬里。有蠹皆削，無冤不伸（朱道古稔奸於外，杜存淩恣虐於內，皆為安南巨患。公乃誅滅無遺，故禇令公遂良竄歿日南，子孫彫零，公時表洗雪）。然後使電母雷公，鑿外域朝天之路；山靈水若，偃大洋沃日之波（安南經岝口天威，神功所開，播在遠邇）。遂得絕蠻諜之北窺，紆漢軍之南戍。乃鳳傳徵詔，鷁泛歸程，至於洞獠海蠻，莫不醉恩飽義，遠投聖闕，請建生祠。則知善政所行，殊方可誘。既見馬如羊而不取，縱令蟻若象而何虞。足以驗四夷之時或不賓，九牧之任不得所也。有柔遠軍從事吳降嘗集是圖，名曰《錄異》，敘云：久觀遐蕃，目擊殊形，手題本事。然則信以傳信，斯焉取斯。既閱前詞，退而歎曰：愚之所以為異者，其諸異乎人之所異，曰六合之內，何物則棄。至如鼠肉萬斤，鰕鬂一丈，既知南北所產，永釋古今之疑。則彼獸性群分，鳥聲類聚，誠不足異也。頃太尉燕公受三顧恩，用六奇計，使獷悍歸服，邊陲晏然。今聖上省方，蒙王獻款，不敢弄吠堯之口，永能除猾夏之心。皆由燕公收交州，鎮蜀邵，威振於奔魑走魅，功成於金壘湯池。所謂藴先見之能，察未來之事，呼吸而陰陽不測，指蹤而神鬼交馳。實為天工，人其代之，斯實可為異矣。聊補所闕，敢貽將來。時翠華幸蜀之三載也。

Giao Chỉ tứ phong , đồ kinh tường hĩ . nhiên nhi quản đa sinh lão , cảnh nhĩ chư phiền , lược thải lý đàm , dụng tiêu phương chí . an nam chi vi phủ dã , tuần chúc nhất thập nhị quận （ phong 、 hoan 、 diễn 、 ái 、 lục 、 trường quận 、 lượng 、 vũ định 、 vũ an 、 tô 、 mậu 、 ngu lâm ） , ki mi ngũ thập bát châu , phủ thành đông chí nam minh tứ bách dư lý , hữu sơn hoành cắng , thiên lý nhi diêu , thúy huyệt thâm nham , vi lão quật trạch . man đản chi chúng , lục chủng tinh cư . lân chư phiền nhị thập nhất khu , quản sinh lão nhị thập nhất bối . thủy chi tây nam tắc thông đồ bà 、 đại thực chi quốc , lục chi tây bắc tắc tiếp nữ quốc 、 ô man chi lộ , tằng vô đình hậu , mạc thẩm đồ trình . kỳ lý giả kế nhật chỉ kỳ , trầm phù giả chiêm phong định tín . nhị thập nhất quốc kê khuyển truyện thanh , phục thực sở nghi , đại giác tương loại . quản nội sinh lão , đa hào sơn đề , hoặc bị phát lũ thân , hoặc xuyên hung tạc xỉ , quỷ âm trào triết , gian thái tuy hu . kỳ trung vưu dị giả , ngọa sử đầu phi , ẩm vu tị thụ , báo bì khỏa thể , quy xác tế hình . đảo mộc nhứ nhi vi cừu （ lão tử đa y mộc bì , thục đảo hữu như tiêm khoáng ） , biên trúc thiêm nhi tác sí . sinh dưỡng tắc phu thê đại hoạn , trường thành tắc phụ tử tranh hùng . túng thì hữu truyện dịch khả thông , diệc tục vô tang tàm chi nghiệp . duy chức tạp thải hiệp bố , đa phi đoản khâm giao sam . hoặc hữu bất phùng nhi y , bất lạp nhi thực , tử tang vô phục , giá thú bất môi , chiến hữu bài đao , bệnh vô dược nhị . cố thị hiểm trở , các xưng tù hào . viễn tự hán triêu , hất vu tùy quý , tiến hưng biên hoạn , pha dịch hà chinh . mã tương quân tiêu trụ quy thì , thốn phân địa giới ； sử tổng quản đảo bi quá hậu , lược tĩnh hải ngung . kịp hàm thông sơ , phiếu tín đĩnh tai , nguyên nhung tang luật . si khiếu vu thiếp diên chi địa , thỉ hôi vu thúc mã chi đồ . tồi hung dục khoái vu thung hầu , chửng nịch duy tư vu viên thủ . tiên đế dĩ kim hoài hải thái úy yến công , uy tuyên đại mạc , chính hiệp thượng đô （ thì công phòng ngữ tần thành , sản bình xú lỗ , tài quy liễn hạ , xuất trấn an nam ） , nãi thỉnh xuất trấn long biên , lập thân báo lược , sản điêu đề nhi noãn toái , hoạt kiềm thủ dĩ cơ phong . phức bích lũy vu nhất huy , bạt phong cương vu vạn lý . hữu đố giai tước , vô oan bất thân （ chu đạo cổ nhẫm gian vu ngoại , đỗ tồn lăng tứ ngược vu nội , giai vi an nam cự hoạn . công nãi tru diệt vô di , cố 禇 lệnh công toại lương thoán một nhật nam , tử tôn điêu linh , công thì biểu tẩy tuyết ） . nhiên hậu sử điện mẫu lôi công , tạc ngoại vực triêu thiên chi lộ ； sơn linh thủy nhược , yển đại dương ốc nhật chi ba （ an nam kinh 岝 khẩu thiên uy , thần công sở khai , bá tại viễn nhĩ ） . toại đắc tuyệt man điệp chi bắc khuy , hu hán quân chi nam thú . nãi phượng truyện trưng chiếu , nghịch phiếm quy trình , chí vu động lão hải man , mạc bất túy ân bão nghĩa , viễn đầu thánh khuyết , thỉnh kiến sinh từ . tắc tri thiện chính sở hành , thù phương khả dụ . ký kiến mã như dương nhi bất thủ , túng lệnh nghĩ nhược tượng nhi hà ngu . túc dĩ nghiệm tứ di chi thì hoặc bất tân , cửu mục chi nhâm bất đắc sở dã . hữu nhu viễn quân tòng sự ngô hàng thường tập thị đồ , danh viết 《 lục dị 》 , tự vân : cửu quan hà phiền , mục kích thù hình , thủ đề bản sự . nhiên tắc tín dĩ truyện tín , tư yên thủ tư . ký duyệt tiền từ , thối nhi thán viết : ngu chi sở dĩ vi dị giả , kỳ chư dị hồ nhân chi sở dị , viết lục hợp chi nội , hà vật tắc khí . chí như thử nhục vạn cân , hà 鬂 nhất trượng , ký tri nam bắc sở sản , vĩnh thích cổ kim chi nghi . tắc bỉ thú tính quần phân , điểu thanh loại tụ , thành bất túc dị dã . khoảnh thái úy yến công thụ tam cố ân , dụng lục kỳ kế , sử quánh hãn quy phục , biên thùy yến nhiên . kim thánh thượng tỉnh phương , mông vương hiến khoản , bất cảm lộng phệ nghiêu chi khẩu , vĩnh năng trừ hoạt hạ chi tâm . giai do yến công thu giao châu , trấn thục thiệu , uy chấn vu bôn si tẩu mị , công thành vu kim lũy thang trì . sở vị 藴 tiên kiến chi năng , sát vị lai chi sự , hô hấp nhi âm dương bất trắc , chỉ tung nhi thần quỷ giao trì . thực vi thiên công , nhân kỳ đại chi , tư thực khả vi dị hĩ . liêu bổ sở khuyết , cảm di tương lai . thì thúy hoa hạnh thục chi tam tái dã .

---

Nguồn

• 本文寫於唐僖宗中和二年（882年），收錄在崔致遠《桂苑筆耕集》卷十六。 Bản văn tả vu Đường Hi Tông trung hòa nhị niên （882 niên ） , thu lục tại Thôi Trí Viễn 《 quế uyển bút canh tập 》 quyển thập lục .