Chuyện giải buồn cuốn sau/77
77. — chuyện hay.
Thuở xưa, nước Rôma giàu mạnh, nhứt thống[1] cả phương Tây cũng như Trung quấc nhứt thống cả phương Đông.
Các vua đời ấy thường ngự giá thân chinh, đánh đông dẹp bắc, thiên hạ đều tùng phục.
Có một ông Hoàng đế đổng binh thuyền, ngự đi đánh phương Nam. Tiền đạo bắt đặng một đảng ăn cướp biển, dẩn đầu đảng đi nạp. Hoàng đế phán hỏi tên đầu đảng sao chẳng biết bổn phận, cả gan cướp phá làm rối thiên hạ, chẳng biết ghớm búa đao, chẳng kiêng oai Thiên tử. Tên đầu đảng trợn mắt đáp lại rằng: biết ai là Thiên tử, biết ai là thất phu. Bệ hạ binh thuyền đông, đánh phá thiên hạ được nhiều, kêu là Thiên tử; nhà mình binh thuyền ít, phải bệ hạ bắt, thì kêu chỉ danh là ăn cướp; như lấy sự thể mà luận, thì có khác chi nhau. Người ta nói: Phú quí sanh lễ nghi, bần cùng sanh đạo tặc. Con người được giàu sang, mạnh mẻ, làm ra nghi lễ rồi, ai còn dám gọi là trái chơi.
Trong nước lại có một ông Hoàng đế hay lễ hiền hạ sĩ, nghĩa là kẻ kính kẻ hiền, khiêm nhượng cùng kẻ sĩ. không hay làm bệ vệ, mà bổn tánh hay diểu cợt.
Có một người nghèo tới xin tiền, hoàng đế phán hỏi muốn xin bao nhiêu. Tên nhà nghèo tâu rằng xin ít ít. Đức hoàng đế dạy rằng: cho ít ít không phải thể thống Hoàng đế. Người nhà nghèo bèn tâu xin nhiều nhiều, Đức hoàng đế dụ rằng: xin nhiều nhiều lại quá phận nhà nghèo.
Thầy Tăng-tử nghèo đáo đễ, đến đổi tróc khâm khiến trửu, nặp lý khuyết chủng, nghĩa là vén vạc lòi kiến tay, xỏ dép bày gót; ai nấy đều lấy làm thương hại. Có kẻ biểu ông ấy đi tới nhà giàu mà xin, họa may người ta thấy mình là người học hành, mà cho ít nhiều chăng.
Thầy Tăng-tử đáp rằng: Dữ nhơn giả thường kiêu nhơn, thọ ư nhơn giã hằng húy nhơn; túng dữ giã bất ngả kiêu, ngả yên năng bất húy bỉ tai! Nghĩa là kẻ có của cho, thường hay ỷ, kẻ chịu của cho, hằng phải kiêng sợ người cho; dẩu kẻ cho không ỷ, không làm mặt đức sắc, mà trong lòng ta sao cho khỏi kiêng sợ hoài hoài.
Bỡi vậy có nhiều ăn nhiều, có ít ăn ít. Quân tử phải An bần (an phận nghèo.)
Chú thích
- ▲ Tóm về một mối.