Góp cười truyện thế/22
XXII. — Tấn tuồng đời
Cuộc đời, người đời như một tấn tuồng, con há và người đi xem. Một phần đóng vai chính, một phần đóng vai phụ, một phần đóng vai nhọ, phần đóng vai người xem, vai xem thì tùy theo tích hát hay dở, mà số người có thay đổi nhiều ít, vai xem thì không dự vào kịch, vì không biết hát, không biết đờn, không thạo, nên ngồi dứơi đóng vai xem, vai xem cung nhiều vai, thực những vai biết xem thì ít qua, còn thì dặt những vai ở nhà buồn dấm-dẳn mà đi xem, định thết anh em mà đi xem, định mời tình-nhân mà đi xem, ăn chơi thơ-thẩn mà đi xem, chiều-quí vợ con mà cho đi xem, định điểu-thử, khoe-khoang quần áo mà đi xem, nhưng dù vai nào, cũng là vào trong dạp hát cả. Vì nếu kẻ hát mà không người xem thì vô-vị, mà người xem không kẻ hát thì vô-lý, vậy trong dạp hát, phải có người xem và người diễn kịch, kịch là tạp kịch, nào kịch, bi kịch, thảm kịch, hát hịch, khiến người xem, khi khóc, khi cười, khi căm, khi sụt-sịt, khi cười tủm, khi sầm mặt, khi tức dận. Vậy người soạn kịch là ai, mà khéo thế, mà tài thế? chẳng phải là ông Tạo-Hóa chăng? Ông Tạo đứng trong khe phòng mà bảo các con hát diễn, nhắc các con hát, bảo các cu-li dọn phòng bầy cảnh. Trong khi diễn, ông Tạo nấp khe phòng dòm thấy quang-cảnh người xem, kẻ trên gác, người từng dưới, lúc vỗ tay, lúc cười, lúc nín phăng-phắc, trong lòng ông Tạo đắc-chí, chỉ cười thầm trong bụng, sướng trong bụng, là tự ông, tự tay ông, đã soạn nên tấn kịch dỏi như thế, cảm-hóa lòng người được như thế, ông biết thế, ông chỉ cười bọn người xem là dễ cảm quá, sân khấu, vai đóng kịch, là vờ cả, ông chùm vờ, kẻ hầu vờ, bố vờ, con vờ, chồng vờ, vợ vờ, anh em bè bạn là vờ cả, thế mà một tay ông khéo soạn khéo diễn, để bao nhiêu người ngồi xem phải súc-cảm. Dá sử trong khi ông Tạo đang cơn đắc chí như thề, mà chợt trông thấy một vài người ngồi xem, rất nghiêm-nghị, ấy thực là những người biết xem, lúc hay không thấy vỗ tay, lúc khôi-hài không thấy họ cười, lúc than không thấy họ nhăn mặt cau mày, họ cứ như không, thì chắc rằng ông Tạo cũng tức và bẽn lắm đấy nhỉ? Vậy thì ai người trí-thức, cũng chớ nên để tay soạn kịch kia lừa mình được, cho cuộc đời là dả-dối cả, buồn chớ khóc, vui chớ vỗ tay, được bạc chớ mừng, gập cơn nghèo-ngặt chớ thất-vọng, giầu chớ kiêu, nghèo chớ nịnh-nọt luồn-cúi, chái ý chớ dận-dõi, vì rằng những điều ấy, chẳng qua là con Tạo thử mình xem cả, lúc giầu xem ăn ở ra sao, lúc nghèo xem có nghĩ sang không, lúc khó-khăn hoạn-nạn xem mình có tài không; nếu đã rõ được cơ Tạo như vậy, thì chỉ cười lại Tạo-Hóa kia, cho tay soạn kịch mắc bẽn chơi, như thế chắc ông Tạo cũng phải nể mặt mình không đến nỗi áp-chế mình quá, lừa-dối mình quá, Ông cũng cho mình là hiểu đến tâm lý ông, thì ông cũng nới tay đôi chút, gập việc éo-le dắc-dối, ông cũng không nỡ làm thẳng tay, như đối với những kẻ khác.