Bước tới nội dung

Tụng Tây Hồ phú

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
Tụng Tây Hồ phú - 頌西湖賦  (1801) 
của Nguyễn Huy Lượng

Tụng Tây Hồ phú là bài phú độc vận (lấy vần hồ), nội dung miêu tả và ngợi khen phong cảnh Tây Hồ (Hà Nội) và tán tụng công đức Tây Sơn.

Chữ Nôm Tiếng Việt

邏処景西湖
邏処景西湖。
謭仌挆坦勚佂憥
牐浪低廏仺沒潄。
苉白猢侟於刬乄缊,龍王阻戼潂大澤
畱金牛由侟低化域,高王掏振脈皇都。
曢牐噲淫潭焔泊
景噺印星渚冰湖。
色寅寅染式藍鈎,肦洞碧奛瑨匇丠丠
形歰歰扝怶勾昰,想暈銀淶笹摼岺岺。
餘懯畝搩俼吝色
钘夝边花礊蜫炞。
盎坦嘑惣鳳群印,丗浪臺上月
蠺搩吸唅纅拯喼,圤噲盞中酥。
座石塔怒厼仙底宝
准土堆箕謩客畕符。
笌穆郎香帞拯移,壦歄法群綋功扒虎
縆真武顮湄儍轉,旘詟煶群底跡緘踨。
崘揼怒縆千年妉妉
隔岸箕涼万保乯譍。
座金蓮夲奛味香,廚鎮国想印潂靜範
行古樹闧剹翚綠,場奉天認產趣沂圩。
玌布丐繤印咜府
境堏釘花崜翓廚。
鐭濽忙羕頂鷲厼箕,亼組鵲疜廊叫隻隻
牐彷彿肦洞桃渉怒,亖曢鐗瑇寨漑嗚嗚。
炉石塊煵槩翝怾
涼日招夲迭吢籶。
拉垪疜桚蝊鈡,船商客唉氈帆徸徸
声領頭湖股馭,塔高僧群螙翓徂囐。
榋安泰箳瑇霜整癴
歄宜蚕啯彮搩媭禃。
柳坡箕哾絲碧彿劥,梭鶯嘺侼坊緈錦
蓮蠺怒仼錢鈎窻蛧,帞猠慳朩社啓炉。
琴覥壋樓書愌喂
榺陁劸案偈杁寗
潄珠龍欺彮闧媫媭,回戍鼓梄崘边渉竹
筃伏象勠暈疩螙刧,曢寒砧牐隔踲槣蘇。
圤玩境矧湶璳斷
客收閑來焔曾區
摼袄氊泣泣瑇湄,歌青草眷彈橮我甯
岞船竹鄰邏苉闧,曲滄良媫壗檜乴周
圍局隱每芸拯少
瀓趣戞夝伴蘝琘。
境看山渚擱局棋峼湶乑徘徊班冷兔
廊望市群冬席蔛曢琴它惱訥嶏斜烏。
客吳楚悪西憹珊察
圤羲皇窗北漑呸哺。
揼眫絲圤卜搩群銾,爯蟾蜐瑇壦弄另
园椨蕊丗罀霜唉銿,覰麝淶撨蓘磸萩。
昂城市紤煙河沒趣
唷浦坊蹤風月侼庫。
闧囂囂匇洱水媫瑨,絤唏沫細囎花徚竹
疩乶瀂渉三山摂笹,畂翚鐧曾僂琾彈輱。
風境辸蜫厼勝覽
朝代汖亖妉清娛。
墖翚花撻縆觀魚箕圅隆慶
提炦夲剾塘諭象怒挆乾浮。
钘陳苉乑蜫番車馭
細黎畱強贑度傘剈。
謭仌篇八詠遊湖,瑇比興拱寓坘歸諷
吏仌曲聯吟賞月,勠笑談羕妥意交夫。
座廏怒綋句賡和
匇搩箕羕奛竆酢酬。
璏畱自奛樚椒牆,倈塷搩坤倿牟顥潔
嶏意拱給份桑海,婅秋俼包掣餒荒枯。
形炥廏湄粇闧煈
色花耯詸吻霜霧。
准池潭乄奍峃清光,埊虐仍壊蝊蝌蚪
厼範宇底曕牟爽浪,育昂墹録網蜘蛛。
香古廟堆弍冷乸
嘫远村亖彮囚雐。
涇兜兜調沚彣中沙,樓宿鳥闧群銿鑦
蓮准准乑哾駆西域,蠺遊魚月唉茋暮。
叫治乱僘峼岞杜鵡
噲公私擓凩丐蝦蟆。
僂牅詸吝想翚霓,湶七月円嘆共牧豎
客弔月剨尋沁琾,岲南無盤泊貝樵夫。
牐燺怒剈荑覥蠅
裈涼箕濕倘閁輱。
趣高流隻鏌侙棋,圤樂水掩琴欺瞆桂
牟煙境冰傾魂蔛,客登臺擱筆嶏哾梧。
朝風味姟羕瓊揆
玌圖書裈唉濽糊。
撨巄笖搩沚溟濛,塘汖蹷馭
珕城雉廏磋峅峅,揼辸噲磘。
苉故宮撩刧摼爯鸞暈疩希戲
畱古寺灜亖封庒馭昚礊盧剈。
妉庚役圤汖漫漠
峃蕭涼境辸瘄餆
盎繁華為境悶鋪圤,圤沛欺物膎笽移,境沛痥圤嶏意
俼清焔固圤群峾境,境固產搩鐧疩瞆,圤戼負境尼凨。
暈疩怒嶏覻嶏鈌
彮搩箕厼陷厼譍。
細戊申自帞峃祥雲,槣倂泣唕功蕩敵
戈庚戌吏嗗怽時雨,礊炥調澮德霑需。
蠺池沼搩寅寅焔
厼庭台花派派蹷。
准斎炥群亖嶦凌雲,拯松柏拱誇形蒼老
厼沒揼乑冬團戲水,細鴛鴦調妥性沉浮。
峃花石珠敱錦緈
曢虫琴玉勌釺摳。
桚礊嫩橮且馭崐,俹周乑贑圤歌竌
瀾搩滂鯨沉鈠夳,傉漢儍亖娋嘹慜。
炦坦吨尼裿尼蔞,曥峼姑竺
炦搩沚怒匇怒揼,默志巢由。
炥縆箕群蹱缷神威,團蠻細敢誇坘西友
蓮廚怒吏哾駆佛境,僂吳駆曾念岲南無。
玌灵異伶伶吻粰
脈厚仁孕弋包露。
炦城汖剾吏侙金湯,坦搓滂焔
歳欣辸嵦歯形砥柱,廏攝趨蒲。
灜瀐名竳利閉憻,境雖坺岺
双搩智筃仁亖准,境乑之輸。
钘亖秋曾預翚傘鈎,收境乑侟瑇宇宙
双懯詃群賒移陛紫,癄境群噲准边嵎
雖趣味乑橂排歯刬
双声容群裝點吏朱。

哰峺:
俼扶正統
坦鎼橫模
權造化逈侟瑇動作
氣乾坤運吏苉都歈。
咜皇城達圥龍边,辻北極鎽方調拱向
咜北澤搓崘牛渚,境西湖炧式吏芳敷。
廸腐草渚戈旬猠猠
映祥雲它隔度須炗。
裈月占自艮像夝毫,蓊陰陽它撅樚
姟岁律彣移新斎懎,炉天地買哾嬶。
機往復冷催吏廕
理贏虛扒乑吏補。
撨六陰啴生氣一陽,萬品乑唕恩坤造
珕九道吏齐辻七正,夝炞調訨向斗軀。
香欽敬侵沔浩蕩
蔛宮乾瀋憥灵幽。
盎朩詸排玉白堆行,草木唉歌功湯禹
肹佂陛奛簫韶亖曲,鳥獸調舞德唐卢。
峃花吝垯旗朩式
炦搩印挊槊倈巣。
苉熏風彷彿弓彈,瀾深水悶垨瑨五拜
撨午日肹尙曢竹,形远山筨銺笹三呼。
礼樂意懯秋乊獕
風境尼亖挆儍棊。
珕撨調纅詸琾搩沛緣,揦雨露嗗堆行鴛路
媑賒拱憥坡筃槣沒欦,剰丹誠容泣僂蟯繱。
唏妖魅撅撨旗青道
盎祥光槩苉彮玄爐。
梚頭涼圤瀓岲圩垣,冣類鴻雁
歌疜蠺丗吟句在渚,孧僂鷖鳧。
坘歌竌想憹瑇周雅
調吟哦牐蹱哛堯衢。
譃哰它戞趣怍庚,乭准准拱歌筒舞藪
仌苉乑妥類動植,罕兜兜調弼鬼庵猢。
哰令節乑信恬太焔
嗔聖人強謹岲豫遊。
彮源槩瀾預渉箕涼,嘫炤水勚匇涇渭
弍礊仺頻韻边怒廟,逨摧花仦徚薰茜。
認價色察民風勤惰
裈風光芁物性清污。
准鳥台姟琾媣耯哾,收士路尼通尼滯
沔村塢緫耯叫鐗漑,量人間尼好尼稠。
情幽慍泣排珕視聽
乨治平乭插撨齐修。
尼脈箕民墖娎乄俼,缊匳隱呵除尼礊屈
坡柳怒丗搓它凭坦,讁蜆吨坤轉嶏源摳。
剾風境吏沒鄽之岺
鎼太平歯夝帀買蘇。

碎哰:
峳珄淺吝
塮智粗初
餘沒紀安皮樗櫟
外朩旬瘄挊桑柚。
苉鳳壇蹱璌行鸞,鐭湖境荐沒章籬語
边御道辀鐭彙日,挼青山峺怺紀遙圖。

Lạ thay cảnh Tây Hồ
Lạ thay cảnh Tây Hồ
Trộm nhớ thuở đất chia chín cõi
Nghe rằng đây đá mọc một gò
Trước Bạch Hồ vào ở đó làm hang, long vương trở nên vùng đại trạch
Sau Kim Ngưu do vào đây hóa vực, Cao vương đào chặn mạch hoàng đô
Tiếng nghe gọi Dâm Đàm, Lãng Bạc
Cảnh ngó in tinh chử, băng hồ
Sắc dờn dờn nhuộm thức lam xanh, ngỡ động bích nổi lên dòng lẻo lẻo
Hình lượn lượn uốn vòng câu bạc, tưởng vầng ngân rơi xuống mảnh nhò nhò
Dư nghìn mẫu nước trời lẫn sắc
Trải bốn bên hoa cỏ nhiều mùa
Áng đất phơi mỏ phượng còn in, kẻ rằng đài thượng nguyệt
Vũng nước hút hàm rồng chẳng cạn, người gọi trản trung tô
Tòa thạch tháp nọ nơi tiên để báu
Chốn thổ đôi kia chỗ khách chôn bùa
Đền Mục Lang hương lửa chẳng rời, tay lưới phép còn ghi công bắt hổ
Quán Chân Võ nắng mưa nào chuyển, lưỡi gươm thiêng còn để tích giam rùa
Kề bến nọ quán Thiên Niên lớp lớp
Cách ngàn kia ghềnh Vạn Bảo nhấp nhô
Tòa kim liên sóng nổi mùi hương, chùa Trấn Quốc tưởng in vùng tĩnh phạn
Hàng cổ thụ gió rung bóng lục, tràng Phụng Thiên nhận sẵn thú Nghi Vu
Dấu Bố Cái rêu in nền phủ
Cảnh Bà Đanh hoa khép cửa chùa
Trông mơ màng dường đỉnh Thứu nơi kia, vài tổ thước cuối làng kêu chích chích
Nghe phảng phất ngỡ động đào mái nọ, mấy tiếng gà trong trại gáy o o
Lò Thạch Khối khói tuôn nghi ngút
Ghềnh Nhật Chiêu sóng giật ỳ ồ
Rập rềnh cuối bãi Đuôi Nheo, thuyền thương khách hãy chen buồm bươm bướm
Thanh lảnh đầu hồ Cổ Ngựa, tháp cao tăng còn hé cửa tò vò
Chày Yên Thái nện trong sương chểnh choảng
Lưới Nghi Tàm ngăn ngọn nước quanh co
Liễu bờ kia bay tơ biếc phất phơ, thoi oanh ghẹo hai phường dệt gấm
Sen vũng nọ nảy tiền xanh lác đác, lửa đóm ghen năm xã gây lò
Cầm ve gảy lầu thư ánh ỏi
Mõ cuốc khua án kệ rì rù
Gò Châu Long khi ngọn gió đưa quanh, hồi thú cổ thẳng kề bên mái trúc
Non Phục Tượng lúc vầng trăng hé nửa, tiếng hàn châm nghe cách dải sông Tô
Người ngoạn cảnh thẩn thơ đòi đoạn
Khách thâu nhàn lai láng từng khu
Mảnh áo tơi lớp xớp trong mưa, ca thanh thảo quyến đàn trâu ngã Nịnh
Con thuyền trúc lân la trước gió, khúc thương lang đưa gánh củi chàng Chu
Vầy cuộc ẩn mọi nghề chẳng thiếu
Mượn thú vui bốn bạn gồm no
Cảnh Khán Sơn chưa gác cuộc cờ, lòng thơ đã bồi hồi ban lãnh thỏ
Làng Vọng Thị còn đông tiệc rượu, tiếng cầm đà não nuột buổi tà ô
Khách Ngô Sở chợ tây ngồi san sát
Người Hi Hoàng song bắc gáy phi pho
Bến giặt tơ người vốc nước còn khuya, gương thiềm đựng trong tay lóng lánh
Vườn hái nhị kẻ dày sương hãy sớm, túi xạ rơi dưới gót thơm tho
Ngang thành thị ghé yên hà một thú
Dọc phố phường tung phong nguyệt hai kho
Gió hiu hiu dòng Nhị Thủy đưa lên, lồng hơi mát tới chùm hoa khóm trúc
Trăng vằng vặc mái Tam Sơn rọi xuống, đớp bóng trong từng lũ cá đàn cò
Phong cảnh cũ nhiều nơi thắng lãm
Triều đại xưa mấy lớp thanh ngu
Tựa bóng hoa đặt quán Quan ngư kìa đời Long Khánh
Đè mặt sóng đem đường Dụ tượng nọ thuở Kiền Phù
Trải Trần trước đã nhiều phen xe ngựa
Tới Lê sau càng lắm độ tán dù
Trộm nhớ thiên bát vịnh du hồ, trong tỉ hứng cũng ngụ lời quy phúng
Lại nhớ khúc liên ngâm thưởng nguyệt, lúc tiếu đàm dường thỏa ý giao phu
Tòa đá nọ ghi câu canh họa
Dòng nước kia dường nổi chén tạc thù
Năm sau từ nổi bụi tiêu tường, ba thước nước khôn cầm màu hiệu khiết
Buổi ấy cũng góp phần tang hải, sáu thu trời bao xiết nỗi hoang khô
Hình cây đá mưa trôi gió giạt
Sắc hoa chim mây vẩn sương mù
Chốn trì đàm làm bợn vẻ thanh quang, xuôi ngược những vẫy đuôi khoa đẩu
Nơi phạm vũ để che màu sảng lãng, dọc ngang trao mắc võng tri thù
Hương cổ miếu đôi chòm lạnh lẽo
Đèn viễn thôn mấy ngọn tù mù
Kênh đâu đâu chảy đến trung sa. lầu túc điểu gió còn sớm quạt
Sen chốn chốn đã bay về Tây vực, vũng du ngư nguyệt hãy tối mò
Kêu trị loạn đau lòng con Đỗ Vũ
Gọi công tư mỏi miệng cái hà mô
Lũ cày mây lần tưởng bóng nghê, thơ thất nguyệt thở than cùng mục thụ
Khách điếu nguyệt biếng tìm tăm cá, chữ nam mô bàn bạc với tiều phu
Nghe xóm nọ rù rì ve nhặng
Ngắm ghềnh kia thấp thoáng trai cò
Thú cao lưu chếch mác thế cờ, người nhạo thủy ôm cầm khi rạng quế
Màu yên cảnh bâng khuâng hồn rượu, khách đăng đài gác bút buổi bay ngô
Chiều phong vị xem dường quạnh quẽ
Dấu đồ thư ngắm hãy mơ hồ
Dưới cầu vồng nước chảy mênh mông, đường xưa đua ngựa
Trên thành trĩ đá xây chớm chởm, bến cũ gọi đò
Trước cố cung treo nửa mảnh gương loan, vầng trăng he hé
Sau cổ tự gởi mấy phong da ngựa, đám cỏ lù rù
Lớp canh dịch người xưa man mác
Vẻ tiêu lương cảnh cũ thẹn thò
Áng phồn hoa vì cảnh muốn phô người, người phải khi vật đổi sao rời, cảnh phải chiều người buổi ấy
Trời thanh lãng có người còn mến cảnh, cảnh có sẵn nước trong trăng sáng, người nên phụ cảnh này ru.
Vừng trăng nọ buổi tròn buổi khuyết
Ngọn nước kia nơi hoắm nơi nhô
Tới Mậu Thân từ rỡ vẻ tường vân, sông núi khắp nhờ công đãng địch
Qua Canh Tuất lại tưới cơn thời vũ, cỏ cây đều gội đức chiêm nhu.
Vũng trì chiểu nước dần dần lặng
Nơi đình đài hoa phơi phới đua
Chốn bảy cây còn mấy gốc lăng vân, chẳng tùng bách cũng khoe hình thương lão
Nơi một bến đã đông đoàn hí thủy, tới uyên ương đều thỏa tính trầm phù
Vẻ hoa thạch châu thêu gấm dệt
Tiếng trùng cầm ngọc gõ vàng khua
Bãi cỏ non trâu thả ngựa buông, nội Chu đã lắm người ca ngợi
Làn nước phẳng kình chìm ngạc lặn, ao Hán nào mấy trẻ reo hò
Mặt đất đùn này thóc này rau, rầu lòng Cô Trúc
Mặt nước chảy nọ dòng nọ bến, mặc chí Sào Do
Cây quán kia còn đứng dậy thần uy, đoàn mán tới dám khoe lời tây hữu
Sen chùa nọ lại bay về phật cảnh, lũ Ngô về từng niệm chữ nam mô
Dấu linh dị rành rành vẫn sáng
Mạch hậu nhân dằng dặc bao rò.
Mặt thành xưa đem lại thế kim thang, đất xây phẳng lặng
Cánh hàn cũ sửa ra hình chỉ trụ, đá xếp xô bồ
Ghé vùng danh nẻo lợi bấy lâu, cảnh tuy rằng nhỏ
Song nước trí non nhân mấy chốn, cảnh đã chi thua
Trải mấy thu từng dựa bóng tàn xanh, thâu cảnh đã vào trong vũ trụ
Song ngàn dặm còn xa rời bệ tía, góp cảnh còn gọi chốn biên ngu
Tuy thú vị đã dãi bày ra đó
Song thanh dung còn trang điểm lại cho

Nay mừng
Trời phù chính thống
Đất mở hoành mô
Quyền tạo hóa tóm vào trong động tác
Khí kiền khôn vận lại trước đô du
Nền hoàng thành đặt vững long biên, ngôi Bắc cực muôn phương đều củng hướng
Nền bắc trạch xây kề ngưu chử, cảnh Tây Hồ trăm thức lại phương phu
Chòm hủ thảo chưa qua tuần đom đóm
Áng tường vân đà cách độ tua rua
Ngắm nguyệt chiêm từ cấn tượng bốn hào, ống âm dương đà quét bụi
Xem tuế luật đến di tân bảy tấc, lò thiên địa mới bay tro
Cơ vãng phục lạnh thôi lại ấm
Lẽ doanh thâu bớt đã lại bù
Dưới lục âm vừa sinh khí nhất dương, vạn phẩm đã nhờ ơn khôn tạo
Trên cửu đạo lại tề ngôi thất chính, bốn mùa đều theo hướng đẩu khu
Hương khâm kính xâm miền hạo đãng
Rượu cung càn thấm cõi linh u
Áng năm mây bày ngọc bạch đôi hàng, thảo mộc hãy ca công Thang, Vũ
Vang chín bệ nổi tiêu thiều mấy khúc, điểu thú đều vũ đức Đường, Ngu
Vẻ hoa lẫn dấu cờ năm thức
Mặt nước in bóng giáo ba ngù
Trước huân phong phảng phất cung đàn, làn thâm thủy muốn vái lên ngũ bái
Dưới ngọ nhật vang lừng tiếng trúc, hình viễn sơn mong rạp xuống tam hô
Lễ nhạc ấy nghìn thu ít thấy
Phong cảnh này mấy thuở nào so
Trên dưới đều rồng mây các nước phải duyên, giọt vũ lộ tưới đôi hàng uyên lộ
Gần xa cũng cõi bờ non sông một mối, tấm đan thành dung khắp lũ nghiêu sò
Hơi yêu mị quét dưới cờ thanh đạo
Áng tường quang tuôn trước ngọn huyền lô
Rặng đầu ghềnh người mượn chữ vu viên, răn loài hồng nhạn
Ca cuối vũng kẻ ngâm câu tại chử, nhủ lũ ê phù
Lời ca ngợi tưởng ngồi trong Chu nhã
Điệu ngâm nga nghe đứng giữa Nghiêu cù
Ngẫm nay đà vui thú tạc canh, đành chốn chốn cũng ca đồng vũ tẩu
Nhớ trước đã thỏa loài động thực, hẳn đâu đâu đều bặt quỷ im hồ
Nay lệnh tiết đã tin điềm thái lãng
Xin thánh nhân càng ghín chữ dự du
Ngọn nguồn tuôn dàn rụa mái kia ghềnh, đèn chiếu thủy chia dòng Kinh Vị
Chòm cỏ mọc tần vần bên nọ miếu, trống thôi hoa rẽ khóm huân do
Nhận giá sắc xét dân phong cần nọa
Ngắm phong quang soi vật tính thanh ô
Chốn điểu đài xem cá nhảy chim bay, thâu sĩ lộ nơi thông nơi trệ
Miền thôn ổ lắng chim kêu gà gáy, lượng nhân gian nơi háo nơi trù
Tình u uẩn khắp bày trong thị thính
Hiệu trị bình đành sắp dưới tề tu
Nơi mạch kia dân tựa ấy làm trời, hang chuột ẩn há chừa nơi cỏ khuất
Bờ liễu nọ kẻ xây đà vững đất, lỗ kiến đùn khôn chuyển buổi nguồn xô
Đem phong cảnh lại một bầu chi nhỏ
Mở thái bình ra bốn bể mới to

Tôi nay
Hổ mình thiển lận
Dại trí thô sơ
Dư một kỉ yên bề hu lịch
Ngoài năm tuần thẹn bóng tang du
Trước phượng đàn đứng sánh hàng loan, trông hồ cảnh tiến một chương li ngữ
Bên ngự đạo ngửa trông vầng nhật, nổi thanh sơn mừng muôn kỉ dao đồ.

Tác phẩm này, được phát hành trước ngày 1 tháng 1 năm 1929, đã thuộc phạm vi công cộng trên toàn thế giới vì tác giả đã mất hơn 100 năm trước.