Từ điển Việt–Bồ–La/M
MA quỉ, ma cỏ: diabo: diabolus, i. ma: almas dos defunctos: animæ defunctorum. ma: corpo morto: cadauer. cất ma: enterrar defuncto: ſepelire mortuum. làm ma: fazer certa ſolenidade a os defuntos dentro do triennio do dò: defunctis ſolemnitas quædam exhibita intra triennium luctus.
mà: e: &. nếu mà: ſe: ſi. nhưng mà: mas; ſed. dù mà, dầu mà: aindaque, postoque: quamuis, etſi. & annectitur ſao᷄ le: com tudo: tamen. eſt etiam additamentum vt, mà cả: fazer preço: æſtimo, as. nói mà cà mà cạp: gagueijar: balbutio, is. mà thôi: e baſta: & ſufficit. bởi đâu, mà vè: de donde vieſtes e tornastes: vnde & reuerſus es. mà: pera: ad. tôi mua mà ăn: eu compro pera comer: ego emo ad edendum. để mà thờ: pera adorar: ad adorandum. mà: porque: quia. chớ làm mà có tội: não façais porque he peccado: ne facias quia peccatum eſt. mà chớ: e não mais: nec amplius. có bay nhieu mà chớ: tem tanto e não mais: hoc eſt nec amplius.
má mặt: as faces do roſto: genæ, arum.
má, gióu᷄ má: íntrumentos de official mecanico: inſtrumentum mechanici. chảng nên gióu᷄ má gì: não presta pera nada: vſui nulli eſt.
má, rau má đè: chantagem: plantago, ginis.
mả: ſepultura: ſepulchrum, i. mồ mả: a terra que ſe aleuanta ſobre a ſepultura: ſepulchri tumulus. giểi mả: alimpar a ſepultura das eruas: ſepulchrum mundare, ab illo herbas euellendo.
mã, ngựa: cauallo: equus, i. mũ mã vỉ: barrete feito de ſedas de cauallo: pileus excrinibus caudæ equinę confectus.
mã, ou᷄ phù mã: genro del Rey: gener Regis qui chúa vocatur.
mã: aó mã giáp: peito de dobras ou ilhos pera os ſoldados de varias cores, ou tambem pera os cantores: thorax duplicatus varijſque ocellis conſutis variegatus pro militibus, vel etiam pro cãtoribus,
varijs coloribus diſtinctus.
mã la: batega pequena das vigias: campanula Indica ad vigilias indicandas.
mã, của mã: couſas de papel que ſe fazem pera ſe queimar aos defuntos: res papyraceæ quæ fiunt ad comburendum pro defunctis Ethnicis.
mạ: arròs naçido que botão de molho pera ſemear: oriza germinans quæ aquæ immergitur antequam ſeminetur[đính chính 1]. geo mạ: ſemear eſse arròs: pullulantem orizam ſæminare. mạ: arròs em herua: oriza in herbam germinans. dỗ mạ: arrancalo pera o traſpor: orizam herbeſcentem euellere ad tranſplantandum. đám mạ: canteiro deſſe arròs em herua: areola in qua eſt oriza germinans ſæminata. mạ chiem: eſſe arròs em herua da ſecunda nouidade: poſterioris meſſis oriza germinans.
mác, cái mác: parão comprido feito a modo de gancho: falx oblonga adunca. óu᷄ mác: a baynha deſſe parão: vagina falcis oblongę aduncæ. ou᷄ mác: nome de hũ dos bairros da Corte de Tonquim: nomen vnius è vicis Tunchinenſis Regiæ.
mác nồi, mlác nồi: panella de borda quebrada: orificij confracti olla. mẽ, idem.
mắc: empeçar: impingere in aliquid quod ſit impedimento. mắc viẹc: eſtar ocupado cõ negocios e impedido: impediri negotijs. trở, idẽ. đàng mắc voy: estar o caminho impedido com elephantes: præpediri viam elephantibus. mắc gỗ: empeça no pao: impingit in lignum, & ſic de alijs rebus.
mắc ꞗĕaỉ: ordidura de tear: ſtamen, inis.
mặc: veſtir, calçar: veſtio, is, calceo, as. mặc aó: veſtir cabaya: induere veſtem. mắc hài: calçar çapatos: calceare calceos. mặc: conforme: iuxtà, ſecundũ. mặc rồi mặc viẹc: cõforme ao vagar, cõforme aos negotios: iuxtà otium, ſecundum negotia. mặc í, mặc lào᷄: conforme voſſa vontade, como quizerdes: iuxtà tuum placitum. mặc mùa: conforme a
nouidade boa ou mà: iuxta meſſis copiam, vel inopiã.
mặc bớt: pera diminuir: ad minuendum.
mạc, mặt mạc: maſcara: larua, æ. mặt mẻ, idem.
mạc, chạ mạc: o gouerno da aldea: pagi rectores. làng, idem.
mạc ngựa: caſcaueis que ſe poem no peſcoço ao cauallo: nolæ quæ collo equi appenduntur. alij, mlạc.
mắch: mexericar: defero, fers.
mắch dĕáp: fallar paruoices: proferre fatua verba. nói quéi quá, idem.
mặch: pulſo: pulſus, vs. án mặch: tomar o pulſo; tentare pulſum. xem mặch, idem. biét mặch: entender de pulſo; ſcientiam pulſus habere. gệt mạch: pulſo formicante: pulſus formicans.
mặch nước: vea de agoa: vena aquæ.
mạch đàng đi: vereda: ſemita, æ. đàng tieủ, idem.
mặch, kê mọc mặch: genero de milho: milij quædam ſpecies.
mai: a menhãa: cras. mai nầy: hoje polla menhãa: ho die mane. mai ſớm: a menhãa cedo: cras ſummo mane.
mai, cái mai: pangale de cauar: pala ferrea ad fodiendum apta.
mai, hŏả mai: murraõ de eſpingarda: igniarius funiculus.
mài: roçar algũa couſa pera ſe gastar: fricando atterere aliquid vt minuatur. mài dĕao: afiar faca &c: acuere cultrum & ſimilia.
mài, tlâu bò mài sừng[đính chính 2]. os bois ou bufaras colearem os cornos pera pelejar: molliter moueri cornua à bubalis aut bobus, quando ſe ad pugnã parant.
mài khŏai mài: inhame comprido: colocaſia oblonga.
mái nhà: beiras de caza, telhado: imbrices domus. mái nón[đính chính 3]: abas do chapeo: ora galeri.
mái cheò: menear o remo: verſare remum.
mái, gà mái: galinha: gallina, æ. & ſic de alijs auibus.
mãi, mua: comprar: emo,
nhà maĩ: caſa que ſe fas aos defuntos e fingem que lha vendem; domus quæ fit pro defunctis, & fingitur illis vendi.
mại, mềm mại: couſa molle e branda como leito brando; res mollis, vt lectus mollis, & ſic de cæteris.
may: cozer couſa noua: conſuere aliquid de nouo. thợ may: alfayate: ſartor, oris. may áo: fazer cabaya noua: veſtem nouam conſuere. may áo cho ai: dar cabaya noua a alguem: impertiri alicui veſtem nouam. cỏ may: certa herua que prodùs ſemẽte que ſe pega nos vestidos ſe chama ladroẽs: herba quædam cuius ſæmina adhærent veſtibus, & vulgò dicuntur latrones à luſitanis.
may: dita: fœlicitas, àtis.
may, gió may: vento noroeste: thraciozephyrus, pluuiam comitari ſolet.
may mặt: roſto, may he palaura que ſe acrecẽta: facies, ei. may additamentum in locutione.
mây: rota: vimen quod luſitani rota, vocant.
mây: nuuem: nubes, bis. đám mây: pedaço de nuuem: nubis pars.
mầy: tu, fallando com gente inferior, ou rusticamente; tu, loquendo cum inferioribus, vel ruſticè.
mày con mắt[đính chính 4]: ſobrancelha; ſupercilium, ij. rắn mày rắn mặt: cabeçudo; duræ ceruicis.
mày tle, may nứa: os olhos e nòs do bambù: gemmula, vel tuber cannæ Indicæ.
mày, ăn mày: pedir eſmola: ſtipem erogare, ăn mày ăn mót, idem. bị ăn may: alforge de pedinte: pera ſtipem erogantis. ăn mày Chúa: ſustentado del Rey: nutritus à Rege, & ſic de alijs. con mày: filho adoptiuo de criação; filius adoptiuus. con nuôi, idem.
máy: tremer algũ membro per ſi meſmo: tremula pars aliqua corporis. máy con mắt: tremer os olhos: tremere oculos. máy mềnh: tremer o corpo: tremere corpus. máy mặch: tremer o pulſo: pulſus tremulus. máy miệng: deſejar de contar algũa couſa:
velle aliquid narrare.
máy, thợ máy: ſerralheiro: faber ferrarius. đòu᷄ hồ máy: o relojo mouerſe per ſỳ: moueri ſeipſo horologium.
mấy: quanto: quantum. bán mấy: quanto ſe vende: quanti venditur ? mấy lần: quantas vezes: quoties? đếm mấy người[đính chính 5]: contai quantas peſſoas: numera quot homines. chảng có giầu mấi: não he muito rico: adeò diues non eſt.
mẩy, mềnh mẩy: corpo humano; corpus humanum. đọu᷄ mềnh mẩy: estremecer o corpo: contremiſcere corpus.
mẩy, cua mẩy: caranguejo cheyo que tem ouas: cancer plenus, & ſic de alijs rebus quæ cum lunâ implentur.
mảy, một mảy, một chút: hum pouco: parum. chảng có một mảy: não tem hum pouco, nem hum tem: nec vnus eſt.
mâm, cái mâm: bandeja em que ſe come: menſa rotunda in qua apponuntur edulia. dĕọn mâm: aparelhar a bandeja com as iguarias: menſam rotundam onerare cibis. bưng mâm: tomar a bandeja e leuala com ambas as maõs pera alguem comer: portare menſam rotundam ad aliquem, vt edat. đơm mâm: offerecer a bandeja aparelhada: menſam rotundam cibis onuſtam offerre. lòu᷄ mâm, vide lòu᷄.
mâm bún: gamela em que ſe fàs a letria: alueus in quo fit ſimilago.
mám: peixe ſalgado ou ſeco: piſcis ſale comſperſus, vel ſiccus. chỉnh mám: boyaõ de balachão: diota piſcem ſale conditum continens.
màm: faſquias entre que ſe mete, e amarra o cajão: aſſerculi inter quos ſtringitur ſtorea ex cannis indicis texta.
mảm mảm; tresbordar de muito cheyo: plenus ita vt ſupereffluat alij nhảm nhảm, vel, nham nháp. blàn idem.
man, một man, hai man: des mil venti mil: decem millia, viginti millia.
màn: cortina: peripetaſma, tis.
mắn: feitiços com que ſe curão feridas; veneficia quibus
vulnera curàntur. thày mắn: feiticeiro que cura feridas: veneficus vulnera curans.
mẩn: arròs do Iapão chamado fuxi: oriza ex Iaponia, quam fuxi vocant.
mận, cây mận: ameixieira: prunus, i. blái mận: ameixa; prunum, i. blái mận: gallo ou polmão na cabeça; tuber, is.
mặn: couſa ſalgada: ſalſus, a, vm. nước mặn: agoa ſalgada: ſalſa aqua. eſt etiam nomen cuiuſdam oppidi in Prouincia Quinhin, ſeu Pulocambi Cocincinæ.
măng: olho de bambù tenro que ſe come: gemmula cannæ indicæ quæ dum tenera eſt apta eſt ad cibum.
mang cá: guelra de peixe: branchia, æ.
mang, đeo: trazer algũa couſa cõſigo: deferre aliquid ſecum. ảnh mang: imagem que ſe tràs ao peſcoço; deferre collo appenſam imaginem. mang con: trazer o filho ao collo: deferre infantem vlnis.
mang, hổ mang: cobra peçonhẽta: ſerpẽs venenoſus.
mang, blái mang tang: fruta como pimenta: fructus quidam inſtar piperis.
mầng: alegrarſe, dar os parabens: lætor, aris, congratulor, aris. alij mờng. mầng bội phần: alegrarſe muito: lætari valdè. ăn mầng: feſtejar com banquete algum bom ſucceſſo ou outra couſa: fœlicem euentum, vel quid ſimile conuiuio celebrare. mầng thày đã về: dou os para bens a o meſtre de ſua boa chegada: cnngratulor magiſtro de fœlici ſuo aduentu.
mắng: agastarſe de palaura: iraſci ore tenus. mắng mỏ người ta, idem.
mắng blả: agaſtarſe alguẽ contra quem ſe agasta com elle: iraſci in illum qui prius in ipſum excãduit. mắng nhau, idem. mắng văn nhau: agastarſe com todos, mà condição: iraſci paſſim ex malo genio. thót mắng ngườita: agaſtarſe cõ outros deſentoadamente; iracundè vocem attollere.
mắng tin: fama: fama, æ. nghe mắng tiếng: ouuir por fama: famam curſitare.
máng: manjadoura de animais mayores: præſepium, ij. máng lừa, máng ngựa &c.
máng nứơc: canal de pao ou de pedra ou gamela em que ſe dà a bomba pera botar agoa da embarcação: canalis quilibet aut etiam alueus quo aqua eijcitur è naui.
máng, su᷄́ máng: falção ou peça que atira com camara: falco catapultarius.
mảng: iangada em que ſe anda no rio: ſchedia qua itur ſuper flumen. bè, idem.
mạng: todo genero de rede: rete cuiuſcunque vſus. mặt mạng: malhas da rede; plaga, æ.
mạng dện: teya de aranha: tela aranearum.
mạnh: pedaço de couſa velha: fruſtum rei veteris. một manh chiéu: pedaço de eſteira velha: pars ſtoreæ veteris. một manh aó: pedaço de cabaya velha: pars veſtis veteris & ſic de alijs rebus. mảnh, idem.
manh, thou᷄ manh: cego com os olhos abertos: cæcus oculos patentes habens.
mánh: olhar com tento e medo: cernere circunſpectè & cum timore.
mảnh, mảo᷄ mảnh: muito delgado: valdè gracilis, e. mảo᷄ dảnh, idem.
mảnh, vide manh.
mạnh: forte valente: robuſtus, i. mạnh mẻ, idem. khüẻ mạnh: boa ſaude: proſpera valetudo. mạnh đi: atura bem no andar: fortis in ambulando. ngửa mạnh chạy: cauallo que corre bem: fortis in currẽdo equus. gió mạnh: vento rijo: vehemens ventus. rượu mạnh: vinho forte: generoſum vinum.
mao, lou᷄, vide lou᷄.
mao, hòu᷄ mao[đính chính 6] ngựa: o penacho ſobre a teſta do cauallo: criſta plumea in fronte equi.
maò bụt: barrete de pagode: pileus idoli, alij mieu bụt.
máo, mếu máo: choro de menino: fletus infantium.
mạo, trương mạo: homem bem diſpoſto alto &c; quadratus homo. trương phu, idem.
mào: ponta da herua: ſummitas herbæ.
maò, đầu maò: o prepucio, ou cabeça do membro: præputiũ, aut caput mẽbri virilis.
măóc: deſcarnar como com garfo, tenàs: excarifico, as. măóc thịt, idem.
măọc: nacer como de ſemente, heruas, &c: orior, oriris. alij mọc. mạt blời măọc lên: o ſol nace; oritur ſol & ſic de alijs.
măọc, kê măọc mạch: certo milho: milij ſpecies.
mâọc: madeira: lignum, i. thợ mâọc: carpinteiro: faber lignarius. mâọc[đính chính 7] bài: pao em que ſe eſcreue chapa qual prohibe algũa couſa: lignum eleuatum in quo ſcriptum eſt edictum quo aliquid cauetur. alij moục.
mảo᷄: delgado: ſubtilis, e. cây mảo᷄: aruore delgada: ſubtilis arbor.
mao᷄: eſtar pera fazer: mox facturus, vt. mao᷄ tlểy: estar pera partir: mox diſceſſurus. mao᷄ hết: quaſi acabado: mox finiendus.
mao᷄ đợi: eſperar alguem: expecto, as. mao᷄ tlou᷄, cậy: confiar: ſpero, as. confido, is.
mào᷄, ngủ mào᷄: meyo dormindo: ſemidormiens, vel dormitans.
máo᷄: vnha: vnguis, is. máo᷄ tay: vnhas das maõs: vngues manuum. máo᷄ chên: vnhas dos pès: vngues pedum.
máo᷄, cây máo᷄ tay: certa aruore de mezinha: arbor quædam medicinalis.
mập: animal muito gordo: animal pingue valdè. lợn mập: porco muitos gordo: ſus pinguiſſimus.
mát: freſco lugar: amænus, a, vm. viridis, e. refrigerans, ntis. nơi mát mẻ: lugar delicioſo: amænus locus. thuóc mát: mezinha que refreſca: refrigerans pharmacum.
mắt: couſa cara, carò æſtimatares.
mắt, con mắt: olhos: oculus, i. tlợn con mắt len: por os olhos em aluo: oculos ita eleuare vt albugo appareat. tối mắt: cego: cæcus i.
mắt cá: artelho do pè: talus, i.
mắt, đầu mắt tle, đầu mặt gỗ: nò de bambù, pao &c: tuber.
cannæ indicæ, ligni & ſimilium.
mắt, bọ mắt: melga: muſcula, æ.
mất: perder: amitto, is. đã mất: ià morreo: mortuus eſt. mất cou᷄: perder o trabalho: perdere operam. mất viá: ficar ſem ſangue de medo: paueo, es. mất lào᷄ ai: perder a graça, dar no coração de alguẽ: inimicitiæ anſam dare.
mặt: roſto; facies, ei. rán mày rán mặt: cabeçudo: duræ ceruici. mặt mũy rosto, ſembrante: vultus, vs. biét mặt: conhecer alguem pollo roſto: dignoſcere ex vultu aliquem. ra mặt: aparecer, ſair a publico: publicè apparere. vắng mặt, ẩn mềnh: não aparece, eſcondeſe: occultus remanet. tlước mặt: em preſença: coram. cháo᷄ mặt: virar a cabeça; vertiginem pati. khó mặt: triſte no roſto: vultus triſtis. đou᷄ mặt ngườita: ajuntamento de gente; conuentus populi. mặt gẹn: ſembrante agaſtado: vultus iratus. mặt hièn ꞗui: ſembrante alegre: vultus hilaris. blở mặt cu᷄̀ ai: virar o roſto pera alguem: faciem vertere ad aliquem. blở mặt lại cu᷄̀, idem. tối mặt: cego: cæcus, i. tối tam mặt mũi, idem.
mặt, may mặt: cozer: ſuo, is, conſuo, is.
mặt: o direito d'algũa couſa: facies, ſeu pars recta alicuius rei.
mặt, tay mặt: mão direita: dextera, æ.
mặt blời: o ſol: ſol, is. nhệt: idem.
mặt blang: a lua: luna, æ. nguyệt idem.
mặt mạng: malha de rede: plaga, æ.
mặt rụông: varſea ou cãpo de dès varas, daquellas com que ſe medem os campos: ager decem menſuras continens, earum quibus Annamitæ dimetiuntur campos. một mặt rụông, idem.
mặt đết: a ſuperficie da terra: ſuperficies terræ.
mặt mả: maſcara: larua, æ. mặt mạc, idem.
mạt: derradeiro, infimo; vltimus, a, vm.
mạt cưa: o farello do pao quando ſe ſerra: puluis in
modum furfuris ęgrediens è ligno cùm ſerrâ finditur.
mạt gỗ: os cauacos que ſaem do pao quando ſe desfalca ou laura: aſſulę quæ oriuntur è ligno dum læuigatur aut politur.
mạt: o fim ou termo de algũa couſa: finis aut terminus alicuius rei. mạt nam: fim do anno: finis anni. mạt giờ: fim da hora: finis horæ, & ſic de cæteris. mả mạt: acabarſe a virtude de fazer mandarins na ſepultura como paruoamente crẽ os gentios que ella tẽ: ſepulturæ deficere virtutem conferendi gradus gubernationũ illis ad quos pertinent defuncti in illis conditi, vt fatuè putant Ethnici.
mật ao᷄: mel de abelhas: mel apum.
mật miá: mel de cannas de açucar: mel è cannis dulcibus expreſſum.
mật: fel: fel, lis. mật gà: fel da galinha: fel gallinæ, & ſic de alijs.
mau: de preſſa: feſtinanter. cháo᷄, idem. đi mau chên: ide de preſſa: feſtina.
mau: couſa tecida, baſta, tapada[đính chính 8]: denſus, a, vm. ꞗĕải mau: canga bem tapada: denſa tela benè compacta. phên mau: cajão tapado: denſa ſtorea è cannis indicis contexta benè compacta.
mầu: prudente: ſapiens ntis. mầu nhiệm: muito entendido: intelligens valdè. mầu lám, khôn kháo, ngỗ ngàng, idem.
màu sắc: cor: color, is. màu đen: cor lustroſa: color pellucidus.
máu: ſangue: ſanguis, inis. chảy máu ra: correr o ſangue: ſanguinem exire fluere. sỗ máu ra: ſoltarſelhe o ſangue como dos narizes: ſanguinem emittere vt è naribus &c. muít máu: cançado, esbofado: fatigatus valdè. mệt, idem.
mấu: bambù ou pao atraueſſado cõ muitos pregos pera ſe dependurarem nelle varias couſas: lignum quodcunque appenſum in quo infixi ſunt multi claui ad alia appendenda.
mạu thin, idem ac thìn, vide giờ.
mãu, mẹ: may: mater,
tris. 1. từ mãu, mẹ ſinh đẻ: may que o pario: mater quæ peperit. 2. kế mãu, mẹ ghẻ: madraſta: nouerca, æ. 3. đích mãu, em mẹ đã nuoi ngày ſau: a Irmãa da mãy que depois o criou: Soror Matris quæ poſtea nutriuit. 4. dưởng maũ, mẹ nuoi, mẹ mày: may que o perfilhou: mater adoptans. 5. giã mãu, mẹ đã lếy chào᷄ khác, mà còn nuoi con: may que tem tomado outro marido, mas ainda cria os filhos do preimeiro marido: mater quæ poſtquam alteri viro nupſit, adhuc prioris mariti filios alit. 6. thứ mãu, ꞗợ mọn cha: a mãceba do pay: cõcubina Patris. 7. xüết mãu, mẹ còn nuoi con, khi chào᷄ đã tlốn đi: a may que ainda que o marido deſapareceo cõ tudo cria os filhos: Mater cuius maritus non comparet, filios tamen alit. 8. nhũ mãu, ꞗú: ama: nutrix, cis. hæc octo genera Matrum diſtingunt Tunchinenſe ſeu Annamitæ. đức mãu: may del Rey: Mater Regis. rứt thánh mãu đức Chúa bà Maria: a Santiſſima May Maria Noſſa Senhora: Sanctiſſima Mater Maria Domina Noſtra.
mau᷄, vide mao᷄.
mầu᷄, vide mòu᷄.
mấu᷄, vide móu᷄.
mậo᷄, vide mọu᷄.
me tên: ferro da ſeta: ferrum ſagittæ.
me: tamarinho; fructus indicus acidus, ad condiendos cibos aptus quem, tamarinum, vocant luſitani.
mê muợi: ignorante, idiota: v mê, idem. nói mê mển lộn lạo: fallar deſpropoſitos; ineptè loqui. lẩn mê: ſer inclinado a algũ vitio: inclinari ad aliquod vitium. mê ăn[đính chính 9] üấng: dado a comer e beber com demaſia; nimium inclinari ad eſum & potum. mê ta dâm: ſer dado ao vitio da carne; propenfum eſſe ad vitium carnis. mê dâm douc: ſer com demazia dado à molheres ainda à propria: nimium inclinari ad venerea quæcunque etiam[đính chính 10] licita.
mé: capellas dos olhos; palpebræ, mí, idẽ. lou᷄ mé lou᷄ mí: as peſtanas; palpebrarum pili.
mè: gergelim: ſeſamum,
i. vừng, idem.
mè: ripas do telhado; ſcandula, æ.
mề: moela de aue; ventriculus auium. mề gà: moela de galinha; ventriculus gallinæ.
mẹ: may; Mater, tris. chị, cô, dì, ꞗu, idem ex gentiliũ abuſu.
mẻ dĕao: mòça na faca; piren, enos. mẻ rang: dentes quebrados; confracti dentes. bát mẻ: porçolana quebrada na borda; fracta in orificio lanx Sinica.
mẻ, mặt mẻ: maſcara; perſona, æ.
méch: offender a alguem leuemente: leuiter aliquem offẽdere. mất lào᷄ một chút, idem.
mềm: couſa branda; mollis, e. mềm[đính chính 11] mại, idem, vide mại.
mệm, củ mệm: certo inhame; colocaſia quædam.
mên, cao mên: Camboja; Cambogiæ regnum. cao miên, idem.
men, đi men: andar de menino; incedere in pueruli morem bò đi idem.
men; mezinha pera fazer vinho; remedium ad vinum conficiendum.
mền, aó mền: cabaya acolchoada;: veſtis in culcitrę morem aſſuta cum gozipio aut aliquo ſimili. chăn mền: colcha, godorim: inſtratum indicum, in culcitrę morem aſſutum.
mến: amar, querer bem; amo, as. kính mến: amar con reſpeito e veneração a peſſoa alta como Deos, Rei &c; diligere cum reuerentia, perſonam ſublimem vt Deum Regem &c.
mềnh; corpo; corpus, poris. thân xác, idem. một mềnh: per ſi sò; ſe ſolo. tôi đi một mềnh: eu vò sò; ſolus eo. của mềnh: couſa propria: proprię res. ꞗợ mềnh: a propria molher: propria vxor. đánh mềnh: dar em ſi: percutere ſeipſum. inſeruit eadem vox mềnh pro reciproco ſui ſibi ſe.
meo: moffo: mucidus, a, vm. mốc meo, idem.
meò, con meò: gato: fellis, is.
méo: eſmechado, não redondo:
dondo: illiſus, a, vm. méo miẹng: boca torta: contortum os.
mẹo: encaixos, encaixar: inſerere, inciſio, onis. mẹo hòm: encaixos do caixão: inciſiones arcę in angulis eius.
mẹo, giờ mẹo, vide giờ.
mép tai: fontes da cabeça: tempora, rum.
mẹp, voi mẹp: elephante manſo que obedece e fas o que lhe mandão: elephas cicur, & ad mandata obediens.
mét mặt: roſto deſcorado: pallida facies, xanh idem.
mết, mơ mết: fallar dormindo: loqui dormiendo.
mệt: muito cançado: fatigatus valdè, nhăọc idem.
mẹt, cái mẹt: certa laya de ſupo redondo e largo: ſtorea quædam rotunda ex cannis indicis læuigatis & contextis ad orizam purgandam.
meu, vide meo.
mếu máo: choro de meninos: ploratus infantiũ. khăọc idem.
mí: capela do olho: palpebra, æ. mế, idem. lou᷄ mí: pestanas: palpebrarum pili.
mỉ, tốt: couſa fermoſa: ſpecioſus, a,vm.
mị, phi mị: gordo: pinguis, e. béo, idem.
miá: cana de acuçar: canna dulcis.
miá, lá mía: queixo ſuperior: mandibula ſuperior, hàm idem. lá miá mũi: parte interior do nariz: narium pars interior.
miả nhau: couſas hũ pouco ſemelhantes: res aliquantulũ ſimiles, miả miả, idem.
miên, vide mên.
mièn: pouoação: pagus, i. làng, thôn, tỏu᷄, idem.
miếng: bocado de qualquer couſa: bolus, i. một miếng blầu: hum bocado de betel: bolus vnus folii quod, betel, luſitani vocant. mất miếng: deſmayo: deliquium animi.
miệng: boca de qualquer couſa: os cuiuſcunque rei. miệng nồi: boca, ou bordas da panella: orificium ollæ. miệng bát: bordas da porçolana: orificium ſcutellæ. miệng ſou᷄: borda do rio: ripa fluminis. chịu miệng: fiador: fideiuſſor, is. há miệng ra: abrir a boca: os aperire.
ngặm miệng lại: fechar a boca: os claudere. bủm miệng lại: boca pequena: os paruum. kheó miệng: gracejador: ioculator, ris. dữ miệng: deſbocado, mà boca: effrænatus in loquendo.
miệt: meyas: tibialia.
miếu: cazinha de adoração do diabo: domuncula diabolici cultus.
miều bụt, mào bụt: barrete de pagode: pileus idoli.
min; eu: ego, cum aliqua præeminentia.
mỉn miệng cười: rir com modestia: riſu modeſto os aperire.
mịn: barro: argilla, æ. đất mịn: terra barrenta: argillea terra, đất thổ, idem.
minh, sáng: claro: clarus, a, vm. đại minh: grande e claro; magnũ & clarum, nomen ſcilicet quo ſinæ ſeipſos ac regnum ſuum nobilitant. cao minh: alto e claro engenho, hahilidade: præclarum ingenium.
minh tinh: bandeira grande no enterramento na qual ſe poem o nome do defunto: vexillum quod in iuſtis defuncto ſoluendis defertur, & in quo defuncti nomen maiuſculis literis deſcribitur.
mình, vide mềnh.
mít, cây mít: iaqueira: arbor indica quam luſitani, iaqueira, vocant. blái mít: iaca; fructus Indicus, iaca, vocatus.
mịt, mù mịt: eſcuro: tenebroſus, a, vm. tói tăm mù mịt: cerração: caligo tenebroſa.
mlả: paruo: fatuus, i. lả, idem.
mlắc, đi qua mlắc chốc: couſa que logo deſaparece como relampago: euaneſcens ſtatim, vt fulgur.
mlác, vide mác.
mlạc, blái mlạc ngựa: caſcaueis de cauallo: campanulæ equorum, nolæ.
mlài; a cabeça do abano: caput flabelli, ſiue capulus qui manu tenetur, dum ventus excitatur.
mlải, cái mlải: lombrigas: lumbrici, orum. melius blun.
mlầm: erro ſem aduertencia: error ex inaduertentia. mnhầm, lầm, idem.
mlang, mlu᷄ mlang: ſem
reſpeito: liberè, inurbanè, ſine reſpectu. vô phép, idem.
mlát: golpe: percuſſio, onis. chém một mlát hai mlát: dar hũa cutilada, duas &c: cęſim percutere ſemel, bis.
mlặt: eſcolher hũ e hũ como grãos fruita &c: ſeligere ſingula vt fructus grana &c. nhạt, mnhạt, idem.
mlạt: enſoſſo: inſipidus, a, vm. hèn mlạt: comer groſſeiro e malguiſado: cibus vilis, malè paratus. rượu mlạt: vinho fraco: debile vinum.
mlể gai: tirar o eſpinho: auellere ſpinas. alij lể.
mlẽ: rezão: ratio, onis. phải mlẽ: dis com a rezão: rationi conforme. chảng phải mlẽ: não tem rezão: rationi repugnans. ſuy mlẽ, xét mlẽ: ponderar o que dita a rezão: rationis conuenientiam, vel diſcrepantiam perpendere. nào cò mlẽ gì: que rezão tem ou não tem rezão algũa: nulla omninò eſt ratio.
mlêy, mlụt mlêy: faca ou outra couſa bota: hebeſcens gladius, vel aliud ferrum &c.
mlểnh, vel mlỉnh, vide mlu᷄.
mleü, cá mleü: certo peixe de rio que chamão Rey: piſcis quidam fluminis Rex vocatus.
mở, mlầm mlở: por inaduertencia: inaduertenter. mlở viẹc khác: ter estoruo de outro negocio: præpediri alio negotio. chờ người keỏ mlở: eſperar por alguem pera o não deſencontrar: expectare aliquem ne occaſio illum videndi prætereat.
mlồi, nước mlồi: o Reino de Champa; Regnum Ciampà. trì trì, chiem thành, idem.
mlời: palaura: verbum, i. ſermo, onis. nói một hai mlời: tenho que fallar hũ pouco; dicendum habeo aliquid. chảng có mlời ấy: não diſſital: verbum illud non protuli. gưởi mlời thăm: mandar recados: verba ſalutationum mittere. gưởi mlời lạy: mandar recados a peſſoa muito graue: verba ſalutationum primariæ perſonæ mittere. đam mlời: leuar recados: mandata deferre. cãi
mlời: contradizer: contradico, is. ꞗưng mlời: obedecer: obedio, is. cướp mlời: interrumper a palaura: ſermonẽ[đính chính 12] alterius interrumpere. vrbanè tamen adduntur hæc verba, cướp mlời ou᷄: com licença de V.M; bona cum venia. mlời nạng: palauras pezadas: verba duriora.
mlớn: grande: magnus, a, vm. lớn, idem. đến mlớn: crecer: creſco, is.
mlót, blái mlót: certa fruta como ameixas: fructus quidam in pruni modum. bánh mlót: bolinhos ao modo da meſma fruta: placentulæ pruni figuram referentes.
mlụt, vide mlêy.
mlu᷄ mlỉng dể ngươi: deſprezar; contemno, is. vô phép, idem.
mnhầm, vide mlầm.
mnhẽ, vide mlẽ.
mo: caſca debaixo das folhas da ariqueira: cortex in modũ pellis ſub folijs arboris quam luſitani, ariquerã, vocant, hic cortex inſeruit ad aliqua inuoluenda vt libros, manuſcripta & ſimilia. bó mo bó chiéu: amortalhemte com eſſa caſca, ou com esteira, não tenhas em que te enterrem: maledictum quo quis non ſolum mortẽ alteri imprecatur, ſed etiam vt ita miſerè moriatur vt nõ habens quo honeſtè ſepeliatur corpus eius, mittatur intra corticem foliorum ariqueræ, vel intra ſtoream.
mồ: lugar aleuantado ſobre o corpo enterrado, ou de terra, ou de outra materia: tumulus, i. mồ mả: ſepultura: ſepulchrum, i.
mồ vô ſự: fieis de Deos: aceruus mercurij.
mồ côi mồ cút: orfão: pupillus vtroque parente orbatus. mồ côi: orfão: pupillus, i.
mồ hôi: ſuor: ſudor, ris. mô hôi ra: ſuar: ſudo, as.
mồ háo᷄: ferrugem da cuzinha: fuligo culinæ.
mồ dìn: figura de palha em que os feiticeiros fazem o mal que querem que o diabo faça a outro: ſtatua ex paleis congeſta in quã venefici peragunt quicquid volunt à dæmonibus in aliquam perſonam
fieri. bồ, idem.
mồ dục, blái cật: rins: renes, num.
mồ cŏên: iangoma: fructus indicus in pruni ſylueſtris modum, quem luſitani, iangoma, vocant.
mồ hòn: fruita que ſerue de ſabão: fructus indicus pro ſapone inſeruiens.
mồ nâu: fruita que ſerue pera tingir: fructus quo ad tingendum vtuntur. alij bồ nâu.
mô: onde: quo. đi mô: onde vas: quo is ? melius, đi đâu.
mô: que: quid. viẹc mô: que negotio: quid negotij ? melius, viẹc nào.
mố cá: buſcar peixe com a mão na agoa: piſces manu tentare in aqua ad capiendum.
mó: apalpar: palpo, as. ſơ đến, idem.
mó, ác mó: papagayo: pſittacus, i.
mỏ, tlẻ mỏ: menino ignorante: puer inſipiens. tlẻ tlu᷄, tlẻ mọn, idem.
mỏ ác: boca do eſtamago, os ſtomachi.
mỏ, máng mỏ: agaſtarſe: iraſcor, ceris.
mỏ đanh: vnha da ancora: vncus anchoræ.
mỏ chim: bico de paſſaro: roſtrum, auis.
mỏ vàng: mina de ouro: aurifodina, æ. mỏ bạc: mina de prata: argenti fodina, æ.
mỏ, ăn may ăn mỏ: andar as eſmolas: ſtipem erogare, mót, idem.
mổ: picar eſpicaçar: corrodo, is. gà mổ: galinha come, pica: roſtrum figit gallina. ác mổ: os coruos te eſpicaſſem: corrodant te corui. maledictum vſitatum.
mổ cá: abrir o peixe pera o allimpar: exenterare piſcẽ. mổ gà, & ſic de alijs.
mõ: bambù que ſe toca pera dar publico ſinal: canna indica quæ pulſatur ad ſignũ publicum. gỏ mõ: tocar eſſe bambù: cannam indicam pulſare in ſignum, đánh mõ idem.
mõ buầm: femea do maſto; lignum concauũ in quod immittitur arbor veli. chốt, idẽ.
mõ, ăn mày ăn mõ, vide mỏ.
mõ cối: o pao com que puxão pera meter o nelle: lignũ quod trahitur ad orizã pellicula exuendam in mola. ngảo᷄ nay, idem.
mỗ: foão: quiſpiam. danh là mỗ: o nome he foão: nomen eſt N.
mỗ, lỗ mỗ: mal enſinado: inciuilis, e. inurbanus, ruſticus, a, vm.
mộ, ieu: amar: amo, as. mô đạo: amar a ley; affici legi.
mơ mết: fallar ſonhando: ſomniando loqui. rè hŏa mơ, vide rè.
mờ, blái mờ: albicorque: Perſicum præcox, vel armenicum.
mờ mờ: pouca vista: viſus debilis, ſed melius mù mù.
mớ tôi: nos; nos, particula pluralis.
mớ, một mớ gạo: hũa mão cheya de arròs; pugillus orizæ.
mở: abrir: aperio, is. mở cửa: abrir a porta: aperire inauam. mở thư kín: abrir a carta fechada: aperire literas ſigillo munitas. mở lụa: deſdobrar ou deſenrolar peça de ſeda: explicare, vel expandere ſericum. mở nước: conquiſtar reino: ſubiugare regnum. mở đạo Chúa blỏi: pregar a lei de Deos primeiro que todos: primum annunciare legem Dei. mở rừng cho rọu᷄: romper o mato pera alargarſe: aperire ſyluas ad locum ampliandum.
mỡ: manteiga, ou qualquer gordura: butyrum aut pinguedo quæcunque.
mợ: tia molher do tio irmão da may: matertera quæ nupſit Fratri Matris meæ. ꞗợ cạu, idem.
móc: deſcarnar, tirar como com gadanho: vncis ferreis carnem detrahere măóc idem. cào móc: arranhar: vngue lacerare. móc rách thịt: reſgar as carnes: dilacerare carnem.
mốc: moffo: ſitus, vs. mốc len: criar bolor: mucorem generare.
mốc, hòn mốc: marcos da varſea: termini campi.
mộc, vide măọc.
mộc, vide mục, vel môục:
olhos: oculus, i.
mộc mỗi: corpo ià feito quando ſe infunde a alma: corpus organizatum cum primum infunditur anima rationalis, eſt modus loquẽdi ſectæ idolorum. vide lô.
mộc nhên: paſtor: paſtor, is. vide chăn.
mọc, vide măọc.
môi miẹng: beiços: labia.
môi, cái môi: colhèr: cochlear, aris.
môi nhin thắm tin: eſpia: explorator, oris.
môi, ſai môi: feiticeria com que fazem caminhar bonecas de palha: veneficium quo ſtatua expaleis facta ope dœmonis mouetur. bồ blìn, mồ dìn, blớt môi, idem.
mối dao᷄: alcouiteiro; leno, onis.
mối chỉ: ponta da linha: extremitas fili.
mối, cái mối: traça que roe o pao: tinea rodens lignũ. mọt, idem.
mối, làm mối: fazerſe cabeça de bando, como pera furtar, ou pera mercadejar; ducem ſe alijs exhibere vt ad furandum, ad mercaturam exercendam & ſimilia.
mối, giềng mối: corretor ou medianeiro pera algũa couſa: mediator ad aliquod negotium peragendum.
mối: artigos ou pontos de liuros: articuli aut capita librorum. phúc có bảy mối: ſete principaes virtudes: capita virtutum ſeptem ſunt præcipua.
mồi: tartaruga: teſtudo, inis. đồi mồi: caſca da tartaruga: teſtudinis concha.
mồi: iſca, ceuo, negaça, pera peixe, aue &c: eſca, æ, illicium, ij.
mồi nhồi: iſca do fuzil: fomes, itis. alij mùi nhùi, vel bùi dùi.
mỗi một phần: todas e cada hũa das partes: omnes & ſingulæ partes.
mỗi, vide mộc mỗi.
mỏi: cançado: fatigatus, a, vm. mỏi chên: doer os pes de andar: fatigari pedes ambulando. mỏi tay: canęar as maõs ou braços de trabalhar: defatigari manus aut brachia laborando. mỏi miêng: cançarſe de pregar ou fallar:
fatigari linguam, vel os cõcionando aut loquendo.
mọi: todos: omnis, e. no mọi, các, idem. mọi ngày mọi có: todos os dias ha: omnibus diebus, vel ſingulis diebus. một ngày một có, idem. no mọi nước: todos os Reinos. omnia regna.
mọi, rợ mọi: gente do mato: ſylueſtres homines. quê mùa: villão: ruſticus, i.
mới; couſa noua: nouus, a, vm. mới làm: inda agora fis: modo nunc feci. thày mới đến: V.R agora chegou: nunc adueniſti magiſter. khi đến thì mới nói: como chegar então fallarei. từ mới đến đã nghe tin ấy: deſdeque cheguei logo ouuì eſſa noua; ſtatim atque veni, illud nouum audiui. mới rày có viẹc này: de nouo hoje tem este negotio: recenter hodie eſt hoc negotium.
mời: conuidar: inuito, as. mời thày bói: chamar ao feiticeiro: vocare veneficum. mời ou᷄: conuido à V.M; inuito dominationem tuam. ou᷄ mời: coma V.M: quæſo comedat dominatio veſtra ſcilicet cum iam in conuiuio quis recumbit.
mồm: focinho: roſtrum, i. mồm chó[đính chính 13]: focinho de cão, ruindade: roſtrum canis.
móm: deſdentado: edentulus, a, vm. già móm: velho deſdentado: ſenex edentulus.
móm, cá móm: certo peixe do mar: piſcis quidam marinus, móm, vocatus.
mớm: maſtigar o bocado pera o menino: præmandere infanti eſcam. ꞗú mớm cơm: a ama mastiga o arròs pera o menino: nutrix mandit orizã pro infante, mởm, idem.
mớm[đính chính 14] tlóu᷄: vntar a pelle do tambor: linire pellem tym pani, vel orizâ coctâ, vel cinere. mớm cơm[đính chính 15]: vntar com arròs cozido: linire tympanum orizậ coctâ. mớm blo: vntar com cinza: liniretympanũ cinere. alij mởm.
mởm, vide mớm.
môn: porta: ianua, æ.
môn, nha môn: miniſtros da iustiça: miniſtri iuſtitiæ.
môn pháp môn: feiticeiro: veneficus, i.
môn: herua de inhame: herba colocaſij.
môn, thien môn đou᷄: eſcorcioneira: radix quædam eſcorcionera dicta.
mòn: gastarſe com o vſo: deteri aliquid vſu. dĕao mòn: faca ià gastada: attritus vſu cultellus. hay mòn hay nát: couſa corruptiuel: corruptibilis, e.
món: montinho de qualquer couſa: monticulus cuiuſcunque rei. món gạo: montinho de arròs: monticulus orizæ.
mọn: couſa pequena: paruus, a, vm. tlẻ mọn: menino inorante: puer rudis. tôi là kẻ mọn: eu ſou ninguem: nihili ſum, modus humiliationis, in vſu cùm quis loquitur cum ſuperioribus. tội mọn: pecado venial: veniale peccatum ꞗợ mọn: molher piquena: concubina, æ.
mởn, con chó mởn mởn: fazer o cão feſta bulindo com o rabo; geſtire canem caudæ agitatione.
mờng, vide mầng.
mốp, cá[đính chính 16] mốp: certo peixe de agoa doce: piſcis quidam aquæ dulis, mốp, dictus.
mốt: hũ, de vinte pera cima: numerus vnitatis à vigeſimo aſcendendo, vt hai mươi mốt: vinte hum: viginti vnum. ba mươi mốt trinta hum: triginta vnum. & ſic de reliquis.
mót: retabolo: tabulæ pictæ.
mót: rebotalho: reiecticium, ij.
mót, di mót, ăn mót: buſcar as eſpigas que deixão os ſegadores, ou as vuas que deixão os vendimadores: colligere ſpicas à meſſoribus derelictas, vel racemos à vindemiatoribus omiſſos. ăn mót: comer os ſobejos de outrem: relicta ab alijs edere. ăn mày ăn mót: pedinte: mendicus, i. ăn mỏ, idem.
một: hũ de vinte pera baixo: vnus, a, vm. mười một: onze: vndecim. một cái: hũa couſa: vna res. một chút: hũ poco: modicum. chảng có một mảy: não tem jà nada; nihil eſt. làm một: vnirſe em hum corpo: conuenire in vnum. hay một: sò ſabe iſto e não mais: vnum hoc ſcit.
mŏục, con mắt; olhos: oculi. mŏục lục, mŏục kính: oculos: perſpicilia, orum.
mŏục đou᷄, chăn tlâu: guarda bufaras: paſtor bubalorum.
mòu᷄: artigo de contar os dies[đính chính 17] da lua, do primeiro atè os dès: articulus quo numerantur dies lunares à primo vſque ad decimum incluſiuè. mòu᷄ một: o primeiro dia da lua: primus lunæ dies. mòu᷄ hai: o ſegundo dia da lua: ſecundus lunæ dies & ſic de alijs vſque ad decimum. mòu᷄ mười: o decimo dia da lua: decimus lunæ dias.
mòu᷄: criſta de gallo ou de galinha; criſta galli, vel gallinæ. ghe idem.
móu᷄ blời: ſinal no ceo extraordinario: ſignũ aliquod in cælo inſolitum. móu᷄ bão: ſinal de tormenta: ſignum tempeſtati præuium.
mọu᷄, chiêm mọu᷄: aparecer em ſonhos; apparere in ſomnijs.
mọu᷄ lúa: brotar o arròs: germinare orizam.
mọu᷄, con mắt mọu᷄ gạo: belida nos olhos; glaucoma, atis. mọu᷄ maó: encarniçar os olhos: rubeſcere oculos.
mu: concha, caſca de mariſco: conchylium, ij. mu cua: caſca de caranguejo: concha cancri.
mù: eſcuro de neuoa: obſcurum ex nebula. tối tăm mù mịt: eſcuro como noite fechada: tenebroſus, a, vm. coi mù: ver mal: obſcurè videre. mù blời: neuoa; nebula, æ.
mủ: materia de leicenço: pus furunculi. nhọt đã có mủ: o leicenço ià tem materia, ià amodreceo: pus iam productum eſt in furunculo, iam ad maturitatem peruenit furunculus. nạn mủ: eſpremer o leicenço: furunculum premere ad exprimendum pus.
mũ: barrete: pileus, i. mũ the: o ſeiſtauado dos letrados: pileus exagonus literatorũ. mũ nhục: o barrete ordinario dos ſoldados: pileus communis militum. mũ nhùm: o barrete vermelho de ſoldado: pileus perpureus militum. mũ ni: barrete de bonzo: pileus ſacrificulorum.
mũ trièu thien: coroa real: corona regia. mũ gai: coroa de eſpinhos: corona ſpinea.
đáo᷄ mũ: fazer barrete: pileum conficere. đội mũ: por ou trazer barrete: imponere capiti, vel geſtare pileum. cất mũ: tirar o barrete: deponere pileum, vt quando ſe quis reum fatetur.
mụ: nome com que ſe chamão as velhas; nomen quo vocantur vetulæ. ơ mụ kia hởi: ou velha dalem; o vetula. ſi addatur particula, đức, ſolum dicitur de ſenioribus & nobiliſſimis vt đức mụ: a tia do Rey de Cochinchina: amita Regis Cocincinæ ita communiter vocabatur.
mụ bà: parteiras antigas: obſtetrices quas olim duodecim fuiſſe putant, atque ob id in eadem menſa quam ipſis offerunt apponunt duodecim fercula, cum duodecim paribus bacillorum quibus vtantur ad edendum, idemque de illis ſentiunt, quod olim noſtrates Ethnici de Lucina aut Diana.
mua: comprar; emo, is. mua chác, idem.
mùa: algũa coniunção de tempo: opportunitas temporis. mùa cày cấy: tempo de laurar a terra &c: opportunitas arandi terram. mùa gặt lúa, mùa màng: tempo da ſeifa: tempus metendi. dicitur etiam de quatuor anni temporibus. mùa xüên: primavera: ver, is. mùa hè: eſtio: æſtas, atis. mùa thu: outono: autumnus, i. mùa: đo᷄u: inuernò: hyems, mis. mất mùa: perderſe a nouidade: maligna meſſis. được mùa: boa nouidade: copioſa meſſis. mùa chiem: a ſegunda nouidade: meſſis poſterior. khi, giờ, buẻi, bửa, idem ferè quod mùa.
mùa, nửa mùa: no meyo de algũa acção, negocio: medium alicuius actionis, negotij &c.
mùa, quê mùa: ruſtico; ruſticus, a, vm.
múa: bailar: choreas ducere, ſalto, as. khéu múa: bailar gentilmente: ſaltare venuſtè.
mưa: chouer: pluo, is. blời mưa, idem.
mưa gió: chuua, e vento:
pluuia cum vento. mưa đàu: chuua groſſa e rala: pluuia maiuſculis guttis cadens ſed raris. mưa bay: chuuiſca: imber, bris, pluuia minutior. mưa đá: ſaraiua: grando, dinis. mưa dĕọt: goteira: ſtillicidiũ, ij. mưa hắt ꞗĕào: entrar a chuua em caza com o vento: pluuiam vento impellente intrare. mưa đã giản: diminuirſe a chuua: pluuiam imminui. đã tạnh: ià eſteou: pluere iam deſijt.
mứa, thừa mứa: ſobejar: ſuperabundo, as. dư, idem.
mửa: vomitar: vomo, is. buần dĕạ mửa ra: enjoado, ter engulhos: nauſea, æ. non dĕạ, idem.
mựa nói dối: não digais mentira: ne loquaris mendacium. mựa mựa: ſe dis ao ção peraque não morda; dicitur ita ſępe canibus ne mordeant.
muấi, vide muối.
muải, vide muỏi.
muân, vide muôn
muạn, vide muọn.
mưấn, vide mướn.
mưận, vide mượn.
muâng, vide muông.
mưẩng, vide mưởng[đính chính 18].
múc: tirar liquor de vaſo grande com outro piqueno que ſe mete dentro do grande: haurire liquorem ex maiori vaſe vtendo alio vaſe minori quod in maius intromittatur. múc nước, múc dầu, múc rượu, idem.
mục: repertorio: index, icis.
mục bài: chapa em pao: edictum in ſtipite erecto conſcriptum.
mục, vide mọuc.
mục đòu᷄, vide mọuc[đính chính 19] đòu᷄.
mực: tinta de eſcreuer: atramentum, i. tốt lạc mực: boa tinta: atramentum præclarum. thoi mực: pão de tinta: atramenti fruſtum, vt eſt in vſu apud Sinas. géy ăn mực: correr bem a tinta ſobre o papel: atramentum facile ad ſcribendum. khản[đính chính 20] mực: ſecarſe a tinta: exſiccari atramentum.
muết máu: esbofado, muito cançado: fatigatus, a, vm. laſſatus, a, vm. nhaọc mệt, idem.
mui: cajão ou toldo da embarcação:
vmbraculum in cymba, è cannis indicis contextum. mui thuièn, idem. mui bành voi: toldo ſobre a ſela do Elefante: vmbraculum ſupra ſtratum quod Elephãti imponitur.
mùi: tinta de tingir: colores ad inficiendum. mùy duộm, vel, nhuộm, idem. mùi thôi ra: deſbotarſe a cor: colorem, amittere.
mùi dùi: iſca do fuſil: fomes, itis.
mùi ăn: ſabor do comer; ſapor eſcæ. ngắm mùi ăn: prouar o ſabor de comer: ſaporem cibi experiri. mùi thối: feder: fæteo, es. mùi thơm: cheirar: oleo, es. mùi chua fazerſe azedo: ſapor acer. mùi cay: requeimar: ſapor mordax.
mùy tui: coentro: coriandrum, i.
mùi, giờ mùi: dà hũa hora atè as tres depois de meyo dia: hora à prima ad tertiam poſt meridiem. vide giờ.
mùi, chảng có mùi gì: nenhũ proueito tem: emolumenti nihil eſt.
múi: gomo ou parte de algũa fruita: pars alicuius fructus. múi cam[đính chính 21]: gomo de laranja: pars mali aurei, múi mít: castanha de iaca: pars fructus qui dicitur iaca, & in modum caſtanearum diuiditur.
mũi: nariz: naſus, i. mũi, dải mũi, nhải mũi: eſpirrar: ſternuto, as. sóu᷄ mũi: o dorſo do narìz: naſi dorſum. lỗ mũi: ventas do narìs: nares, ium. lá miá mũi: a parte ſuperior de dentro do narìz: naſi pars interior & ſuperior. mũi cúp: narìz aquilino: naſus aquilinus. mũi blớt: narìz rebitado: naſus ſimus. dị mũi: narìz chapado: naſus reſimus. hỉ mũi: aſſoarſe: nares emungere. sỗ nước mũi ra: estillicidio: ſtillicidium, ij. chặt mũi: entupido com catarro: naſus rheumate obturatus. tháo máu mũi ra: ſairſe o ſangue dos narizes: naſus ſanguinem emittịt.
mủi: monco do narìz: mucus, i. hỉ mủi: alimpar o monco do narìz: mucum detergere.
mũi thuièn: proa da embarcação: prora cymbæ.
idem de naui.
mũi dĕao: ponta da faca: cuſpis aut acumen cultri, ſic de alijs rebus acuminatis.
mụi: ſobejos de qualquer couſa: reliquiæ cuiuslibet rei.
mun, gỗ mun: pao preto: ebanum, i.
mụn: pedacinhos de qualquer couſa: fruſtula cuiuſcunque rei. mụn lưả: faiſca: ſcintilla, æ. mụn mặt: pintas vermelhas no roſto; lentigines rubeæ in facie.
múôi: ſal: ſal, is. tra múôi ꞗĕào: botar ſal, ſalgar: ſale aſpergere.
muổi: moſquito: culex, icis.
muội: ignorante, bestinha: inſipiens, ntis. ngây muội, mê muội, idem.
mụôi chaỏ: o tiſnado do tacho: fuligine infectus lebes.
mươi; o numero dès de vinte pera riba a que chamão dous dès: numerus decem à numero viginti quem vocant duo decem & deinceps vſque ad numerum centum excluſiuè. hai mươi: vinte, ou dous dès: viginti aut bis decem. ba mươi: trinta ou tres des: triginta aut ter decem. chín mươi chín: nouenta noue, ou noue vezes dès e noue: nonaginta nouem, vel nouies decẽ & inſuper nouẽ.
mười: o numero dès, de dès atè dezanoue: numerus decem, à decimo vſque ad decimum nonum, incluſiuè. mười một: onze: vndecim. mười chín: dezanoue: nouendecim.
muôn: dès mil; decies mille. muôn muôn: ſem conto: innumerabilia. muôn muôn vàn vàn: milhares de milhares: millionum millia. man vạn idem. muôn tuổi: muitos annos de vida; viue diù. eſt præfatio cum quis magnates alloquitur. dĕọu᷄ chúa muôn nam: viua V.A. dès mil annos: Rex in æternũ viue. thăn đức ou᷄ muôn tuổi: viua V.E muitos annos: V.E diù viuat.
muôn, buồn muôn: enfadado: tædio affectus. triſtis, e. lo, idem.
muốn, deſejar: cupio, is. muốn: querer; volo, vis.
muốn chết: eſtar pera morrer: proximum eſſe morti.
mụôn: tarde: ſerotinus, a, vm. lúa mụôn: nouidade ſerodea: ſerotina meſſis. đến mụôn: chegou tarde: ſerò aduenit.
mướn: fretar, alugar gente, embarcação &c; conducere homines, naues &c. thüê mướn, idem.
mượn: pedir empreſtado couſa que ſe deue tornar a meſma: commodato petere, vel accipere quod idem numero reſtituendũ eſt. mượn ngựa: pedir empreſtado o cauallo: commodatum petere equum. cho mượn: empreſtar do meſmo modo: commodo, as. quæ vero non reſtituuntur eadem numero, ſed ſolum ſpeciè dicuntur, vay, vide vay.
muông: cachorro de cão, leão, tigre, &c: catulus canis, leonis, tigris &c.
muông: cão: canis, is. muông ſư tử: leão: leo, nis. muông chim: animaes e paſſaros: beſtiæ & volucres.
mường tượng: repreſentação em ſonhos: repræſentatio ſomnij. chiem bao. idem.
mưởng: cacos quebrados: teſta, æ. mưởng vò[đính chính 22]: cacos de boyão: teſtæ ex diota confracta. mưởng sành: testos que ferem os pès; teſtæ pedibus infeſtæ.
mướp: patola: cucurbitæ indicæ ſpecies quæ, patola, vocatur. xơ mướp: o cairo de dentro onde eſtão as peuides: fibræ interiores cucurbitæ indicæ, in quibus ſunt ſemina eiuſdem.
mướt: molharſe muito: madefieri valdè. ướt mướt, idem.
mút: chupar de algũa couſa que fica: exugo, is. mút ſữa. mamar: ſugere lac. mút miá: chuchar cana doce; exugere cannam dulcem.
mụt: brotar de aruores: pullulo, as.
mủng, cái mủng[đính chính 23]: cesto redondo que ſerue de ordinario pera arròs: ciſta rotunda quæ communiter ad orizam cuſtodiendam inſeruit.
- ▲ Gốc: ſęminetur được sửa thành ſeminetur: chi tiết
- ▲ Gốc: ſưng được sửa thành sừng: chi tiết
- ▲ Gốc: non được sửa thành nón: chi tiết
- ▲ Gốc: mặt được sửa thành mắt: chi tiết
- ▲ Gốc: ngươi được sửa thành người: chi tiết
- ▲ Gốc: mạo được sửa thành mao, hòu᷄ mao: chi tiết
- ▲ Gốc: măọc được sửa thành mâọc: chi tiết
- ▲ Gốc: bem tapeda được sửa thành tapada: chi tiết
- ▲ Gốc: án được sửa thành ăn: chi tiết
- ▲ Gốc: ctiam được sửa thành etiam: chi tiết
- ▲ Gốc: mêm được sửa thành mềm: chi tiết
- ▲ Gốc: ſermonem được sửa thành ſermonẽ: chi tiết
- ▲ Gốc: cho được sửa thành chó: chi tiết
- ▲ Gốc: móm được sửa thành mớm: chi tiết
- ▲ Gốc: com được sửa thành cơm: chi tiết
- ▲ Gốc: tả được sửa thành cá: chi tiết
- ▲ Gốc: dias được sửa thành dies: chi tiết
- ▲ Gốc: mưỏng được sửa thành mưởng: chi tiết
- ▲ Gốc: mouc được sửa thành mọuc: chi tiết
- ▲ Gốc: thản được sửa thành khản: chi tiết
- ▲ Gốc: càm được sửa thành cam: chi tiết
- ▲ Gốc: vo được sửa thành vò: chi tiết
- ▲ Gốc: mủ, cái mủ được sửa thành mủng, cái mủng: chi tiết