Tỳ bà hành

by Bạch Cư Dị

琵琶行并序

Lời tựa của tác giả

元和十年，予左遷九江郡司馬。明年秋，送客湓浦口，聞船中夜彈琵琶者，聽其音，錚錚然有京都聲；問其人，本長安倡女，嘗學琵琶於穆曹二善才。年長色衰，委身為賈人婦。遂命酒，使快彈數曲，曲罷憫然。自敘少小時歡樂事，今漂淪憔悴，轉徙於江湖間。予出官二年 恬然自安，感斯人言，是夕，始覺有遷謫意，因為長句歌以贈之，凡六百一十六言，命曰琵 琶行。

Năm Nguyên Hoà thứ 10, ta về giữ chức Tư Mã ở quận Cửu giang. Qua mùa thu năm sau, đêm ra tiễn khách bên bến sông Bồn, chợt nghe thuyền ai có tiếng đàn Tỳ Bà vọng lại. Nghe trong tiếng đàn thánh thót, âm vang điệu nhạc ở kinh đô. Bèn hỏi gốc gác. Người đàn trả lời rằng: “Tôi vốn là con hát, quê ở Trường An, học đàn Tỳ Bà với hai danh sư Mục và Tào. Nay tuổi đã cao, nhan sắc tàn tạ, lấy chồng làm con buôn [thường theo thuyền buôn đi đây đi đó]”. Nghe vậy, cho dọn rượu ra đãi, xin nàng đàn lại cho nghe. Ðàn xong cảm xúc vô vàn, nàng bèn kể lại cuộc đời mình từ lúc còn trẻ, vui sướng, cho tới lúc lưu lạc giang hồ khổ nhọc. Ta về đây làm quan đã được hai năm, thanh thản, yên ổn. Hôm nay nghe nàng nầy nói chuyện, cảm thương cho số phận lưu đày! Bèn làm một bài thơ dài tặng nàng ta, gồm 616 lời, gọi là Tỳ Bà Hành.

Thơ

琵琶行	Tỳ Bà Hành	Gảy Đàn Tỳ
潯陽江頭夜送客 楓葉荻花秋瑟瑟 主人下馬客在船 舉酒欲飲無管絃 醉不成歡慘將別 別時茫茫江浸月 忽聞水上琵琶聲 主人忘歸客不發 尋聲暗問彈者誰 琵琶聲停欲語遲 移船相近邀相見 添酒回燈重開宴 千呼萬喚始出來 猶抱琵琶半遮面 轉軸撥絃三兩聲 未成曲調先有情 絃絃掩抑聲聲思 似訴平生不得志 低眉信手續續彈 說盡心中無限事 輕攏慢撚抹復挑 初為霓裳後六么 大絃嘈嘈如急雨 小絃切切如私語 嘈嘈切切錯雜彈 大珠小珠落玉盤 間關鶯語花底滑 幽咽泉流水下灘 水泉冷澀絃凝絕 凝絕不通聲漸歇 別有幽愁暗恨生 此時無聲勝有聲 銀瓶乍破水漿迸 鐵騎突出刀鎗鳴 曲終收撥當心畫 四絃一聲如裂帛 東船西舫悄無言 唯見江心秋月白 沈吟放撥插絃中 整頓衣裳起斂容 自言本是京城女 家在蝦蟆陵下住 十三學得琵琶成 名屬教坊第一部 曲罷曾教善才服 妝成每被秋娘妒 五陵年少爭纏頭 一曲紅綃不知數 鈿頭銀篦擊節碎 血色羅裙翻酒汙 今年歡笑復明年 秋月春風等閑度 弟走從軍阿姨死 暮去朝來顏色故 門前冷落車馬稀 老大嫁作商人婦 商人重利輕別離 前月浮梁買茶去 去來江口守空船 繞船月明江水寒 夜深忽夢少年事 夢啼妝淚紅闌干 我聞琵琶已嘆息 又聞此語重唧唧 同是天涯淪落人 相逢何必曾相識 我從去年辭帝京 謫居臥病潯陽城 潯陽地僻無音樂 終歲不聞絲竹聲 住近湓江地低濕 黃蘆苦竹繞宅生 其間旦暮聞何物 杜鵑啼血猿哀鳴 春江花朝秋月夜 往往取酒還獨傾 豈無山歌與村笛 嘔啞嘲哳難為聽 今夜聞君琵琶語 如聽仙樂耳暫明 莫辭更坐彈一曲 為君翻作琵琶行 感我此言良久立 卻坐促絃絃轉急 淒淒不似向前聲 滿座重聞皆掩泣 座中泣下誰最多 江州司馬青衫濕	Tầm Dương giang đầu dạ tống khách Phong diệp địch hoa thu sắt sắt Chủ nhơn hạ mã khách tại thuyền Cử tửu dục ẩm vô quản huyền Túy bất thành hoan thảm tương biệt Biệt thời mang mang giang tẩm nguyệt Hốt văn thủy thượng tỳ bà thanh Chủ nhơn vong quy khách bất phát Tầm thanh ám vấn đàn giả thùy Tỳ bà thanh đình dục ngữ trì Di thuyền tương cận yêu tương kiến Thiêm tửu hồi đăng trùng khai yến Thiên hô vạn hoán thủy xuất lai Do bão tỳ bà bán già diện Chuyển trục bát huyền tam lưỡng thanh Vị thành khúc điệu tiên hữu tình Huyền huyền yểm ức thanh thanh tứ Tự tố bình sanh bất đắc chí Ðê my tín thủ tục tục đàn Thuyết tận tâm trung vô hạn sự Khinh long mạn nhiên mạt phục khiêu Sơ vi Nghê thường hậu Lục yêu Ðại huyền tào tào như cấp vũ Tiểu huyền thiết thiết như tư ngữ Tào tào thiết thiết thác tạp đàn Ðại châu tiểu châu lạc ngọc bàn Gian quan oanh ngữ hoa để hoạt U yết tuyền lưu thủy hạ than Thủy tuyền lãnh sáp huyền ngưng tuyệt Ngưng tuyệt bất thông thanh tiệm yết Biệt hữu u sầu ám hận sanh Thử thời vô thanh thắng hữu thanh Ngân bình sạ phá thủy tương bính Thiết kỵ đột xuất đao thương minh Khúc chung thu bát đương tâm hoạch Tứ huyền nhứt thanh như liệt bạch Ðông thuyền tây phảng tiễu vô ngôn Duy kiến giang tâm thu nguyệt bạch Trầm ngâm phóng bát sáp huyền trung Chỉnh đốn y thường khởi liễm dung Tự ngôn bổn thị kinh thành nữ Gia tại Hà mô lăng hạ trú Thập tam học đắc tỳ bà thành Danh thuộc giáo phường đệ nhứt bộ Khúc bãi tằng giáo thiện tài phục Trang thành mỗi bị Thu Nương đố Ngũ lăng niên thiếu tranh triền đầu Nhứt khúc hồng tiêu bất tri số Ðiền đầu ngân bề kích tiết toái Huyết sắc la quần phiên tửu ô Kim niên hoan tiếu phục minh niên Thu nguyệt xuân phong đẳng nhàn độ Ðệ tẩu tùng quân a di tử Mộ khứ triêu lai nhan sắc cố Môn tiền lãnh lạc xa mã hy Lão đại giá tác thương nhơn phụ Thương nhơn trọng lợi khinh biệt ly Tiền nguyệt Phù Lương mãi trà khứ Khứ lai giang khẩu thủ không thuyền Nhiễu thuyền nguyệt minh giang thủy hàn Dạ thâm hốt mộng thiếu niên sự Mộng đề trang lệ hồng lan can Ngã văn tỳ bà dĩ thán tức Hựu văn thử ngữ trùng tức tức Ðồng thị thiên nhai luân lạc nhơn Tương phùng hà tất tằng tương thức Ngã tùng khứ niên từ đế kinh Trích cư ngoạ bịnh Tầm Dương thành Tầm Dương địa tịch vô âm nhạc Chung tuế bất văn ty trúc thanh Trú cận Bồn giang địa đê thấp Huỳnh lô khổ trúc nhiễu trạch sanh Kỳ gian đán mộ văn hà vật Ðỗ quyên đề huyết viên ai minh Xuân giang hoa triêu thu nguyệt dạ Vãng vãng thủ tửu hoàn độc khuynh Khỉ vô sơn ca dữ thôn địch Ẩu nha triều triết nan vi thính Kim dạ văn quân tỳ bà ngữ Như thính tiên nhạc nhĩ tạm minh Mạc từ cánh toạ đàn nhứt khúc Vi quân phiên tác tỳ bà hành Cảm ngã thử ngôn lương cửu lập Khước toạ xúc huyền huyền chuyển cấp Thê thê bất tự hướng tiền thanh Mãn toạ trùng văn giai yểm khấp Toà trung khấp hạ thùy tối đa Giang châu Tư Mã thanh sam thấp	Bến Tầm Dương, canh khuya đưa khách.    Quạnh hơi thu, lau lách đìu hiu.       Người xuống ngựa, khách dừng chèo, Chén quỳnh mong cạn, nhớ chiều trúc ty.    Say những luống ngại khi hầu rẽ,    Nước mênh mông đượm vẻ gương trong.       Tiếng tỳ chợt vẳng trên sông, Chủ khuây khoả lại, khách dùng dằng xuôi.    Lần tiếng sẻ, hỏi ai đàn tá ?    Lửng tiếng đàn, nấn ná làm thinh.       Dời thuyền theo hỏi thăm tình, Chong đèn, thêm rượu, còn dành tiệc vui.    Mời mọc mãi thấy người bỡ ngỡ,    Tay ôm đàn che nửa mặt hoa.       Vặn đàn vài tiếng dạo qua, Tuy chưa trọn khúc, tình đà thoảng hay.    Nghe não nuột mấy dây bứt rứt,    Dường than niềm tấm tức bấy lâu.       Chau mày, tay gảy khúc sầu, Giãi bày mọi nỗi trước sau muôn vàn.    Ngón buông, bắt, khoan khoan dìu dặt,    Trước Nghê thường, sau thoắt Lục yêu.       Dây to nhường đổ mưa rào, Nỉ non dây nhỏ như trò chuyện riêng.    Tiếng cao thấp lần chen liền gảy,    Mâm ngọc đâu bỗng nảy hạt châu.       Trong hoa, oanh ríu rít nhau, Suối tuông róc rách chảy mau xuống ghềnh.    Tiếng suối lạnh, dây mành ngừng tắt,    Ngừng tắt nên phút bặt tiếng tơ.       Ôm sầu, đau giận ngẩn-ngơ, Tiếng tơ lặng lẽ bấy giờ càng hay.    Bình bạc vỡ tuôn đầy mạch nước,    Ngựa sắt giong, thét ngược tiếng đao.       Cung đàn trọn khúc thanh tao, Tiếng buông xé lụa, lựa vào bốn dây.    Thuyền mấy lá đông tây lặng ngắt,    Một vầng trăng trong vắt lòng sông.       Ngậm ngùi đàn bát xếp xong, Áo xiêm khép nép hầu mong giải lời.    Rằng xưa vốn là người kẻ chợ,    Cồn Hà mô trú ở lân la.       Học đàn từ thuở mười ba, Giáo phường đệ nhất sổ đà chép tên.    Gã thiện tài sợ phen dừng khúc,    Ả Thu Nương ghen lúc điểm tô.       Ngũ lăng, chàng trẻ ganh đua, Biết bao the tấm chuốc mua tiếng đàn.    Vành lược bạc gãy tay nhịp gõ,    Bức quần hồng hoen ố rượu rơi.       Năm năm lần lữa vui cười, Mãi gió trăng chẳng đoái hoài xuân thu.    Buồn em trẩy, lại sầu dì thác,    Lần hôm mai đổi khác hình dung.       Cửa ngoài xe ngựa vắng không, Thân già mới kết đôi cùng khách thương.    Khách trọng lợi khinh thường ly cách,    Mãi buôn chè, sớm tếch miền khơi.       Thuyền không đậu bến mặc ai, Quanh thuyền trăng dãi, nước trôi lạnh lùng.    Đêm khuya, sực nhớ vòng tuổi trẻ,    Lệ trong mơ hoen vẻ phấn son.       Nghe đàn ta đã chạnh buồn. Lại rầu nghe nỗi nỉ non mấy lời,    Cùng một lứa bên trời lận đận,    Gặp gỡ nhau lọ sẵn quen nhau.       Từ xa kinh khuyết bấy lâu, Tầm Dương đất trích, gối sầu hôm mai.    Chốn cùng tịch lấy ai vui thích,    Tai chẳng nghe đàn địch cả năm.       Sông Bồn gần chốn cát lầm, Lau vàng, trúc võ nảy mầm quanh hiên.    Tiếng chi đó nghe liền sớm tối,    Cuốc kêu sầu, vượn hót nỉ non.       Hoa xuân nở, nguyệt thu tròn, Lần lần tay chuốc chén son riêng ngừng.    Há chẳng có ca rừng địch nội,    Giọng líu lo, nhiều nỗi khó nghe.       Tiếng tỳ nghe dạo canh khuya, Dường như tiên nhạc gần kề bên tai.    Hãy ngồi lại gảy chơi khúc nữa,    Sẽ vì nàng soạn sửa bài ca.       Tần ngần dường cảm lời ta, Đến ngồi bắt ngón đàn đà kíp dây.    Nghe não nuột khác tay đàn trước,    Khắp tiệc hoa tuôn nước lệ rơi.       Lệ ai chan chứa hơn người ? Giang châu Tư Mã đượm mùi áo xanh.