14. VUA QUANG-TRUNG MẤT. Vua Quang-trung mất năm nhâm-tí (1792), làm vua được 4 năm, thọ được 40 tuổi, miếu-hiệu là Thái-tổ Võ-hoàng-đế 太 祖 武 皇 帝.
Triều-thần bấy giờ là Bùi đắc Tuyên 裴 得 宣, Trần quang Diệu 陳 光 耀[1], Vũ văn Dũng 武 文 勇 lập thái-tử là Nguyễn quang Toản lên nối ngôi làm vua, rồi sai sứ sang Tàu dâng biểu cáo tang và cầu phong. Trong biểu nói dối rằng khi vua Quang-trung mất có dặn lại rằng phải đem chôn ở Tây-hồ gần Bắc-thành, để tỏ cái bụng quyến-luyến trông về Thiên-triều. Vua nhà Thanh xem biểu tưởng là thật, khen là trung, đặt tên thụy cho là Trung-thuần 忠 純 , lại ngự chế một bài thơ sang viếng, sai quan Án-sát Quảng-tây là Thành Lâm sang tế, và phong cho Quang Toản làm An-nam quốc-vương. Trong bài văn-tế có câu rằng:
Chầu ngôi Nam cực,
Lòng trung-nghĩa hết đạo thờ vua.
Chôn đất Tây-hồ,
Nghĩa thần-tử vẫn còn mến chúa.
15. VUA CẢNH-THỊNH (1782-1802). Khi vua Quang-trung mất thì Thái-tử là Nguyễn quang Toản mới lên 10 tuổi, triều-đình tôn lên làm vua, đặt niên-hiệu là Cảnh-thịnh 景 盛, sau thành Phú-xuân thất thủ, vua tôi nhà Tây-sơn chạy ra Bắc-hà lại đổi niên-hiệu là Bảo-hưng 寶 興.
Vua Cảnh-thịnh tuy đã lên ngôi nhưng mà việc gì cũng do ở Thái-sư là Bùi đắc Tuyên quyết đoán cả. Bùi đắc Tuyên là anh ruột bà Thái-hậu, cho nên uy-quyền lại càng hống-hách lắm. Các quan văn-võ có nhiều người không phục, bởi vậy cho nên về sau trong Triều phân ra bè-đảng; các đại thần giết-hại lẫn nhau. Vả lại lúc bấy giờ có vua Thế-tổ Cao-hoàng nhà Nguyễn là một bậc có tài-trí, quyết chí phục thù, cho nên cơ-nghiệp nhà Tây-sơn không được bao lâu mà đổ nát vậy.
- ▲ Có sách chép là Nguyễn quang Diệu.
