Từ điển Việt–Bồ–La/D
DÀ: caſa: domus, vs. vel nhà.
dà lê: a familia real le: familia regis quæ dicitur lê.
dà, cây dà: aruore da tinta: arbor ex qua fit atramentum.
dà quê, vide quê.
dả con mắt: doença de chorar os olhos; diſtillatio oculorum, morbus.
dả ra, nhả ra: tirar da boca o bocado como pera a criança comer: extrahere buccellam ex ore, vt ſi danda ſit infanti.
dạ: reposta cortès: verbum vrbanitatis cum quis reſpondet vocanti.
dạ: montão de pedras que botão os que paſsão: aceruus mer curij..
da, vide dĕa.
dạ, vide dĕạ.
dắc cha mẹ: ter ſaudades e fallar muito do pay e da may: deſiderium Patris & Matris de illis ſæpe loquendo oſtendere.. nhấc, idem.
dác len hàng khác: fazer peragrafo na eſcrittura como dos Chinas que começão a regra pera riba: inchoare nouam lineam, cùm: ſcilicet ſicut apud Sinas incipit quælibet linea à ſuperiori parte.
dạc, áo rách dạc, rách dạc dài: cabaya muito rota, e muito remendada: veſtis valdè attrita centonibuſque ſcatens.
dạc, ở dời dạc: não ter caſa propria, morar ora aquì ora ahy: carere propriâ domo, nec fixam habitationem habere.
dách, vide dĕách. dách áo: nadando com hũa mão leuar a cabaya na outra peraque ſe não molhe: natando vnâ manu, alterâ veſtem eleuare ne madefiat.
dái: ter medo: timeo, es. kính dái: reſpeitar como pay may, rey &c: timor reuerentialis.
dái, vide dĕái.
dài: couſa comprida: longus, a, vm. áo dài: veste comprida: oblonga veſtis.
dài, dou᷄ dài: temerariamente ſem conſideração: temerè. lo dou᷄ dài: ter penſamentos impertinentes:
merè cogitare. thề dou᷄ dài: iurar temerariamente: temerè iurare. đi dou᷄ dài: andar temerariamente: temerè ambulare. ăn dou᷄ dài: comer tudo o que acha ſem ter de ver ſe lhe fas mal: temere comedere quicquid occurrit neque attendere an noceat. & ſic de alijs quếi quá, láo dáo, idem.
dải: baba, cuſpo: ſaliua, æ. giổ dải: cuſpir: ſpuo, is. dải mũi: ſpirrar: ſternuo, is. nhải, idem.
dải, vide dĕải.
dại: paruo, ſem ſizo: ſtultus, i. nen cuồng dại: endoudecer: inſanio is.
dại dọt: idiota, ignorante: idiota, inſipiens.
dại gái: perdido por molheres: mulieribus deditus.
dại, con chó dại: cão danado: rabie correptus canis.
day, cây day: aruore bolir com vento: moueri arborem vento.
dây, vide dêy.
dầy, vide dĕầy.
dấy, dơ dấy: ſuio: immundus, a, vm. có dấy lŏạn: alteracõis no reyno: bellum ciuile.
dảy: ſaltar: ſalto, as. lấm dải áo: a lama ſalpica a veſte: reſpergi veſtem luto.
dãy, đềy dãi: cheo de todo: plenus omninò.
dạy, vide dĕạy.
dáic, vide dách.
dâm dục: couſas deshoneſtas: res venereæ. mê dâm dục: inclinado a deshoneſtidades: venereis addictus. tà dâm, gian dâm: fornicaçao: fornicatio, onis.
dâm blời: toldarſe o ceo : obnubilari cælum. nhâm blời, idem.
dàm, vide dĕàm.
dầm, người dầm dầm: gente de cor morena: fuſci coloris homines.
dắm con mắt lại: fechar os olhos: claudere oculos. dắm miêng lại: fechar a boca: claudere os. nhắm, idem. dấm lửa: cubrir o fogo peraque ſe não apague: ignem operire ne extinguatur. dúm lửa, nhúm lửa, idem.
dám: vide dĕám.
dạm mình: coceira cauſada do çuio: prurigo ex immunditia orta. áo dạm: cabaya çuia que fas coceira: immunda veſtis quæ pruriginem generat. chiếu dạm: esteira çuia: ſtorea immunda, & ſic de alijs rebus.
dạm, vide dĕạm.
dậm, vide dĕậm.
dân: vaſſallos: ſubditi. khốn dân: oprimir o pouo: vexare populum.
dần, giờ dần: hora das 3. atè es 5. de pollamenhãa: hora poſt mediam noctem tertia vſque ad quintam. vide giờ.
dàn: : vide dĕàn.
dán: mandar auiſo: nuncium aliquid monens. dán tôi về: me manda auiſar que me torne: mittit ad me, vt domum reuertar. nhán, idem.
dán, vide dĕán.
dãn gỗ bổ củi: cortar pao grande em varias partes pera depois o fender: ſecare lignum maius in varias partes, vt findantur.
dẩn: mostrar: oſtendo, is. dẩn đàng: enſinar caminho; monſtrare viam.
dản: leuar algũa couſa com ambas as mãos de hũ lugar pera outro: deferre aliquid ambabus manibus ex vno loco in alium.
dãn: callos: callum, i.
dàn: calcar pera caber mais: calcare vt plura capiat locus dàn xuấng cho chạt: calcar pera baixo pera ficar apertado; calcare in inferiorem partem vt res ſit cõpreſſa, alij dĕàn.
dận: encomendar: commendo, as. dận bảo: auiſar: admoneo, es.
dạn, vide dĕạn.
dang, cái dang: paſſaro grãde: auis magna dicta dãg.
dàng, nói diù dàng: fallar bem com corteſia: vrbanè loqui.
dảng, nuêi: ſoſtentar: nutrio, is.
dạng đàm len: arrancar o eſcarro: eruere excreationem ex imo pectore.
danh, ten: nome: nomen, inis. xấu danh, xấu tiếng: ruim fama: nomen malum.
dành, vide dĕành[đính chính 1].
dao, cây dao đi dao lại: aruore ora torta ora dereita; inflexiones habens arbor. người dao đi dao lại: homem que auda as voltas como paſſeando, homo qui huc illuc deambulat. alij de homine dĕao.
dao, vide dĕao.
dào, thợ dào: ferreiro: faber ferrarius. thợ rèn, idem.
dáo, kín dáo: couſa ſerrada: res clauſa, dicitur etiam de ſecreto, vt clauſo.
dáo, láo dáo: couſa mal composta mal feita uitioſa: res malè compoſita, peruersè acta.
dao᷄, khŏan dao᷄: de vagar; lentè.
dào᷄: familia: familia, æ. dào᷄ họ, dào᷄ dỏi, idem.
dào᷄ nước: deriuação de agoa corrente: origo aquæ currentis.
dào᷄ ou᷄ thánh Chico: religião de São Franciſco: familia Sancti Franciſci.
dảo᷄, ngồi dảo᷄ lưng: aſſentarſe ſem ſe encoſtar: ſedere abſque humerorum fulcro.
dắp: borrão pera ſe eſcreuer em limpo: ſcriptura nondum perfecta, quæ tranſcribitur vt perficiatur. nhắp, idem.
dắp, nói dắp: fallar impertinencias: inepta loqui. alij dĕáp.
dắp: molhar algũa couſa pera ficar branda: madefacere aliquid vt tenereſcat.
dập: aleuantar a terra: eleuare terram, dập nền[đính chính 2]: concertar o pauimento em que ſe ha de fazer a caza: erigere pauimentum domus faciendæ. lớp, idem.
dát: medrozo: meticuloſus, a, vm. nhát, idem.
dấu: fazer mimos: mulceo, es. yêu dấu con: amar e amimar os filhos: diligere & mulcere filios. thuóc dấu: feitiço pera fazer amar: philtrum amatorium.
dấu, vide dĕấu.
dau. entre ſi: inuicem, vel nhau. dàu, mưa dàu: chuua groſſa: pluuia maior.
dậu, gà, giờ dậu: hora das 5. as 7. da tarde: hora à quinta ad ſeptimam poſt .
meridiem. nam dậu, tháng dậu.
dâu: nora; nurus, vs. đưa dâu; leuar a noiua pera a caza do noiuo: ſponſam in domum ſponſi ducere.
dâu, cây dâu: moreira: morus, i.
dầu: azeite qualquer: oleum, i. lếy dầu đổ đèn: deitai azeite na candea: infunde oleum in lucernam.
dầu dưa: tirar o çumo das eruas eſpremendoas: exprimere ſuccum herbarum.
dầu mà, dù[đính chính 3] mà: aindaque: quamuis.
dầu ꞗậy: leuar em conta: boni conſulere.
dầu lào᷄: como quereis: iuxtà placitum tuum.
dê, con dê: cabra, cabrito: capra, æ. capellus, i.
dê thăóc, dê gạo: alimpar o arròs ao vento; ventilare orizam.
dè dẹ: muito leue: valdè leuis, e.
dè, ăn dè ăn dĕạt: poupar o comer pera outro dia: parcimonia in edendo, relinquere in diem ſequentem.
dế, cái dế: grilo: gryllus, i.
dể deſprezar: contemno, is. dể ngươi: ſer ſoberbo: ſuperbire. dể duôi cha mẹ: não fazer caſo do pay nem da may: contemnere patrem & matrem.
dễ: facil: facilis, e. dễ hăọc: facil de aprender: facilè ad diſcendum.
dẻ, blái dẻ: caſtanhas: caſtanea, æ.
dẹ: couſa leue: leuis, e. dẹ mình: eſtar bem ter o corpo leue; valeo, es. người dẹ cháo᷄ vánh: homem viuo eſperto: alacer. dè dẹ: muito leue: valde leuis. cân dẹ: pezar mal: leuius ponderare quam par ſit. cân nạng: pezar muito: grauius iuſto ponderare. cân nạng cân dẹ, : dicitur de ijs qui habent pondus graue ad recipiendum, ad dandum vero leue. alij nhẹ.
dĕa: pelle, couro: pellis, is. dĕa lợn: pano fino de lãa que fica brando como pelle de porco: pannus laneus tenuis. bánh dĕa: apas largas: placenta æ. lột dĕa:
esfolar: excorio, as.
dĕa, cây dĕa: aruore de pagode: arbor in India prægrandis quã idoli arborẽ vocant.
dĕạ: barriga: venter, tris. sáng deạ: ter habilidade: ingenio valere. tối dĕạ: não ter habilidade: ingenio carere. khéo dĕạ: engenhoſo em couſas mecanicas: inuentione ad externa valere. buần dĕạ[đính chính 4]: afrontamentos, engulhos; nauſea, æ. tháo dĕạ: camaras: dyſenteria, æ. cứng dĕạ: não fazer camaras: retenſio nimia fecum. dĕạ đŏục: maos bofes: ingenium peruerſum. dĕạ lành: boa condição: mitis, e. hẹp hòi dĕạ, auarus, a vm. rọu᷄ dĕạ: liberal: liberalis, e.
dĕách: homem de piquena eſtatura: ſtaturæ minoris homo. bé dĕách, thấp, idem.
dĕái, hồn dĕái: grãos humanos: teſticuli, orum. alij. dái, : dicitur etiam de alijs animalibus.
dĕẩi: fita da cabaya: ligula veſtis, cingulum. mạc dĕải: meter ſe encacho: velamen pudendorum adhibere.
dĕải: premio de feſta: premium in die feſto dari ſolitum. cỗ dĕải: bandeia de feſta: menſa feſtiua.
dĕải, ngồi dĕải: perſeuerar aſſentado ou haia ſol, ou chuua: manere perſeueranter ſiue ſole torreatur ſiue pluuiâ madeat. ở dĕải, idẽ. đi dĕải: caminhar ou haia ſol ou chuua: ambulare per æſtum aut pluuiam.
dĕày ꞗán: taboa groſſa: craſſa tabula. ꞗĕải dĕày: canga groſſa tapada: craſſa[đính chính 5] tela.
dĕạy: enſinar: doceo, es. cha dĕạy: o pay manda: imperat pater.
dĕaíc, vide dĕách.
dĕàm nước: por na agoa por pouco tempo: mittere in aquam ad breue tempus.
dĕám: atreuerſe: audeo, es. chi dĕám, chảng dĕám: não me atreuo: non audeo. ai dĕám ſự ấy: quem ſe atreuerà: quis audebit rem hanc?
dĕạm: eſpaço decaminho como estadio: ſtadium, ij. alij dạm.
dĕạm: callos: callum, i.
nên dĕạm: criar callos: callos obducere.
dĕậm: cair borrão eſcreuendo: litura, æ. chữ dĕậm dịt: letra muito borrada: lituris plena ſcriptura.
dĕàn, vide dàn.
dĕàn hồ: grude pera pegar algũa couſa: gluten, inis. dĕàn gếy: pegar papel como na parede: glutinare papyrũ parieti, ſic de imaginibus papyraceis & ſimilibus.
dĕận bảo: encomendar: admoneo, es.
dĕạn: não eſtranhar, nem ter medo: cicurem fieri, dicitur de animalibus, & de pueris paruulis qui timorem puerilem exuunt.
dĕành, để dĕành: deixar guardada algũa couſa a posta: cuſtodire aliquid data opera.
dĕao: faca: cultellus, i. dĕao sác faca aguda: cultellus acutus. dĕao mlụt: faca bota: cultellus retuſus.
dĕao lửa: fuſil: igniarium, ij.
dĕao cưa: lima da ſerra: lima ſerræ.
dĕao gọt: naualha, nouacula, æ.
dĕao nể thẩ: lanceta de ſangrar: ſcalprum, i.
dĕao đi dĕao lại : andar as voltas: ambulare in circuitu. alij, dao.
dĕáp, vide dáp.
dĕát: leuar com a mão: ducere manu.
dĕát ngựa: leuar o cauallo: ducere equum. dĕát tlâu: ducere bubalum.
dĕát, dĕót dĕát: ignorante: idiota. alij dĕót nát.
dĕấu: ſinal: ſignum, i. làm dĕấu: por marca: ſignum facere, dicitur etiam de ſigno crucis.
dĕấu: ferida: vulnus, eris. phải dĕấu: leuar ferida: vulnerari.
dĕấu thánh: reliquia: reliquiæ, arum.
dĕấu, người dĕấu tích: homem que no lugar he o mais velho: ſenior omnium, alij gấu tích, già cả, rủ rỉ.
dĕeỏ: couſa branda: mollis, e. alij deỏ.
dĕép: alparcas: crepida, æ. đi dĕép: ir com alparcas: crepidatum.
incedere, alij dép.
dêy: corda, fita: funis, is. ligula, æ. đứt dêy: quebrar a corda: funem diſrumpi.
dẹin vide nhẹin.
deính vide dính.
dện, cái dện: aranha; aranea, æ. alij nhện, melius rện. mạng dện: tea de aranha: aranearum tela.
dĕò nước: ſondar a agoa pera ver quanto he o fundo: metiri aquæ profunditatem. dĕò[đính chính 6]: lançar o prumo: dimittere bolidem.
dĕò sách: reuer o liuro: examinare librum. xem lại, khaỏ, dò, idem.
dĕồ: pouco mais ou menos: circiter.
mấy lần dĕồ: quantas vezes poueo mais ou menos: quoties circiter. dĕỗ: induzir: induco, is. dĕạy dĕỗ: enſinar: doceo, es. cám dĕỗ: tentar, tentação: tentatio, onis, tento, as. ma quỉ cám dĕỗ: o diabo entrar em alguem ou tentalo: tentari aliquem à diabolo, vel poſſideri ab illo. dĕồ lào᷄ ugười ta : ganhar a vontade aos homens: corda hominum inducere, ferè in malam partem.
dĕỗ chiéu: ſacodir a esteira: excutere ſtoream. alij dỗ.
dĕọc, bề dĕọc: de comprido: longitudo, inis.
dĕọc đàng: indo por caminho: in via. đi dĕọc: ir caminho direito: rectâ viâ incedere. alij dọc.
dĕài: encher calcando: implere calcando.
dĕài su᷄́: atacar a eſpingarda: farcire fiſtulam ferream, vel tormentum bellicum. ſao᷄ dĕài, duì dĕài: atacador: fartor fiſtulæ ferreæ, vel tormenti bellici.
dĕài, thịt dĕài: lingoiça: farcimen carnis.
dĕài tàu: calafetar a não: obturare nauim.
dĕài, chữ dĕài: letras cabidulas de rotolo: literę maiuſculæ vt tituli &c.
deối vide dối.
dĕơi, cái dĕơi: morcego: veſpertilio, onis. dơi idem.
dĕom, blái dĕom: certa fruta do mato: fructus quidam ſylueſtris, dom idem.
dĕọn: fazer preſtes: præparo, as. dĕọn ſinh thì: eſtar pera morrer: proximum eſſe morti. dĕọn chữ: dar o diſcipulo a lição: reddi lectionem à diſcipulo.
dĕốt, dĕốt dĕát: o que não ſabe letras: idiota. dại dột, dốt dát, idem.
dĕọt, mưa dĕọt: cair goteira na caza: ſtillare pluuiam intra domum. dọt, idem.
dĕóuc lào᷄: fazer propoſito: ſtatuo, is. dĕóuc lào᷄ chừa: fazer propoſito de emenda: proponere emendationem. doúc, idem.
dĕọu᷄, vide dọu᷄.
dĕóu᷄, cá dĕóu᷄: certo peine: piſcis quidam. dĕóu᷄ dictus, vel dóu᷄.
dẹp nứơc người: ſogeitar reino alheo: ſubiugare regnum alienum. dẹp ngựa: amanſar a cauallo: domare equum. dẹp áng: o que manda nas feſtas pera agazalhar os hoſpedes que vão a ellas: rector feſtorum curans vt hoſpitibus detur locus. dẹp người ta: endreitar os homens: corripere homines, sửa người ta, idem.
dệt: tecer: texo, is. dệt ꞗĕải: tecer canga: texere telam. dệt chiéu: tecer eſteira: texere ſtoream. vide cửi.
dét thuièn kẻo nước ꞗĕào: vedar a agoa da embarcação, concertala pera que não entre agoa: obturare nauigij rimas.
deu, bao deu, bao nheu: quanto: quantum.
deù: muito muitos: multus, a, vm. nheù, idem.
dĕựng, vide dựng.
dĕưới, vide dưới.
di, người di mạnh: valente animoſo: magnanimus, i.
di địch, rợ mọi: gente do mato: ſyueſter barbarus. ita dicuntur populi qui incolunt montes propè Cocincinam.
dì: tia irmãa da may: matertera, æ.
dỉ: reuer agoa ou outro liquor: ſtillo, as.
dỉ, nói dỉ, nói di dỉ: falar a puridade: arcanum ad aures loqui.
dị mũi: narìs chato chapado: ſimus naſus.
diả nứa: machocar a cana pera fazer obra com ella: conterere arundinem vt fiat apta ad opus. đợp nứa, idem.
dịch ra: chegarſe pera tràs ou pera ilharga eſtando aſſentado: recedere aliquem retro, vel ad vnam partem cum ſedet.
diéc nhau: peleiando dizerſe as faltas huns aos outros: rixando inuicem aperire defectus.
diem: ſalitre: nitrum, i. lữa ſinh lữa diem: fogo de enxofre e de ſalitre: ignis exſulphure & nitro, ideſt ignis inferni.
dièm tàu, re tàu: a taboa que està de baixo das beiras do telhado: tabula quæ imbricibus tecti ſupponitur.
dièm, áo dièm tàu: cabaya bem fraldada: laſciniarum amplarum veſtis. dù dièm: ſombreiro de abas que decem: vmbella cum ſinibus circumquaque cadentibus.
diển mũ: a dobra do barrete que fica na teſta: complicatio pilei quæ frontem operit.
diềng, láng diềng: vizinho: vicinus i.
diép, rau diép: alface: lactuca, æ.
diét đi: fugindo eſcapulir: fugiendo euadere.
diẹt: caſtigo final de morte: extremum mortis ſupplicium. chém diẹt: cortar a cabeça: plectere pœna capitis. bất diẹt: ſem fim: fine carens.
diều: minhoto: miluus, i. diều tha: o minhoto te coma: miluus te deuoret, maledictum. diều quáu: o minhoto leuar nas vnhas: miluus vnguibus rapit.
dièu gếy: ſarangò de papel que botão os meninos a voar: papyrus quædam quam pueri concinnant vt vento in altum efferatur, ita tamen vt fune ligata, vel dimitti, vel retrahi poſſit communiter dicitur ſarangò. thả diều: largar a corda ao ſarangò pera que voe: funem laxare illi papyro vt vento in altum feratur.
diểu quanh: andar a roda:
circumeo, is. diểu đi diểu lại idem.
dim, con mắt lim dim: olhos meyo fechados remeloſos: lippi oculi.
dím, con dím: porco eſpinho: hiſtrix, icis.
dịn: ſofrer: tolero, as. nhịn, dịn dục, nhịn nhục idem. hay dịn: petiente: petiens, tis. hay nhịn idem.
dìn: fitar os olhos: oculos defigere. dìn ai: reconhecer alguem: agnoſco, is. chảng dìn tôi: não me reconhece: deſpicit me. nhìn idem.
dinh: lugar em que mora algum Capitão grande como gouernador de algũa Prouinçia com ſeus ſoldados: habitatio ducis, vel Gubernatoris Prouinciæ cum ſuis militibus.
dính: pegarſe algũa couſa como grude pes &c. adhæreo, es. hò dính tay: o grude pegaſe as mãos: adhæret manibus gluten. chảng dính: não pega: cohærere non valet.
díp, cái díp: tenàs de arrancar cabello: forceps ad pilos auellendos.
díp, líp díp: olhos meyo fechados com ſono: clauſi penè oculi præ ſomno.
dịp, làm dịp: bater as mãos pera acompanhar o canto: plaudere manibus ad comitandum cantum.
dịt, chữ dĕậm dịt: letra apagada: deleta litera.
díu, líu díu: confusão: confuſio, onis.
diụ diụ: leuemente; leuiter. làm diụ chên: andar leue com os pes; leui pede incedere. làm dịu: fazer leuemente; leuiter peragere.
do, cơn do nào: donde naceo iſto: vnde hoc ortum habuit. du idem.
dó cây dó: aruore do qual ſe fas o papel: arbor ex qua fit papyrus. rớ idem.
dò: laço de caçar: pedica, æ. làm dò chim: armar laço às aues: pedicas auibus erigere.
dò, vide dĕò.
dồ, vide dĕồ.
dỗ, vide dĕỗ.
dổ: arrancar: euello, is
dổ cỏ: arrancar erua: euellere herbam. dổ tăóc: arrancar os cabellos: euellere capillos.
dỏ: pequeno: paruus, a, vm. nhỏ, idem.
dỏ, nhà dỏ: caza de vigia no caminho: excubiarum domus in itinere. nhà điếm, idem.
dơ: çuio: immundus, a, vm. dơ dáy, idem.
dơ: çuiar: ſordido, as. gà dơ nhà: as galinhas çuião a caſa: inquinant gallinæ domum.
dớ: lembrarſe: recordor, aris. nhớ, idem.
dớ: ter ſaudades: deſiderio teneri. dớ nhà: ter ſaudades de ſua caſa: deſiderio teneri propriæ domus.
dờ, vide nhờ.
dở: puxar: traho, is. dở len: puxar pera riba: trahere ſurſum. dở xuấng: puxar pera baixo: trahere deorſum. dở cuả taù lên: deſembarcar o fato da nao: extrahere merces è naui. dở sổ: renouar o rol : innouare catalogum[đính chính 7]. dở nhà: mudar a caſa: mutare domum. dở kẻo ngã: ter mão ou encostarſe pera não cair: fulciri ne decidat. tay dở len: reparar golpe com a mão: tegere ſe manu ab ictu. dở xương cha mẹ: deſenterrar os oſſos do pay e da may: effodere Patris & Matris oſſa.
dốc, vide dĕốc.
dốc: vergonhas de molher: pudenda fœminæ. lồn, dòi, bẹn[đính chính 8], ke. idem, cauenda.
doúc, vide dĕoúc.
dọc, vide dĕọc.
dói: lançar pragas gritando: maledicta cum clamoribus conijcere.
dồi: rechear: farcio, is. dĕồi idem.
dồi, đánh dồi: iogo de caixas: ludus monetarum. dồi, càu: iogar a pela: ludere pila. cái tạo᷄ dồi: atacador: fartor fiſtulæ ferreæ, vel tormenti bellici. dồi su᷄́ : atacar ou carregar a peça ou eſpingarda: farcire tormentum bellicum, vel fiſtulam ferream.
dối: mentira, mentir: mendacium, mentiri. nói dối:
dối: fallar mentira; proferre mendacium. dồi người ta: enganar a gente: ſeduco, is. viec dối: feiticerias e outras ceremonias gentilicas: veneficia, & aliæ ſuperſtitiones Ethnicorum, ita enim inualuit apud Chriſtianos vt vocentur mendacia. của dối: couſa falſa: res doloſæ. giả, idem.
dỏi theu kẻ lành: imitar os bons: imitari probos; dào᷄ dỏi: linha de gèração: proſapia, æ. nối dào᷄ dỏi: propagar a linha da gèração: lineam propagare. truièn dỏi: deixar por tradição: traditione producere. theo mà dỏi bắt: andar a pos alguem pera o auer as mãos: inſequi aliquem ad eum capiendum.
dơi, vide dĕơi.
dời: mudar: muto, as. dời nhà: mudar a caza: mutare domum. dời dạc, vide dạc.
dom, vide deom.
dòm: eſpreitar como por buraco: rimor aris. dòm ꞗĕào, idem.
dơm, tăóc lơm dơm: cabello parte branco parte preto: capilli ex parte cani & ex parte nigri.
dộn: aperto de gente por ſer muita: compreſſio populi frequentis. chen chạt, idem.
dón, vide nhón.
dọn, vide dĕọn.
dọn: agudo: acutus, a, vm. nhọn, idem.
dốt: meter algum animal na capoeira: immittere in caueam aliquod animal.
dốt, vide dĕốt.
dọt, cái dọt: leicenço: furunculus, i. nhọt idem. nên dọt: nacer leicenço: furunculum oriri. nen cái, idĕm.
dột, vide dĕột.
dột: ignorante: idiota, æ. dại dột idem.
dớt miệng: cuſpo: ſaliua, æ. giổ ra dớt: cuſpir: expuo, is.
doúc, vide dĕóuc.
dou᷄ dài, vide dài.
dóu᷄, vide dĕóu᷄.
dọu᷄: palaura de honra com a qual ſe começa fallar com o Rey de Tonquim: vox honoris quâ vnuſquiſque orditur ſermonem cum rege
Tunchinenſi. dọu᷄ Chúa muân nam, idem. làm khải dọu᷄ Chúa: fazer petição ao Rey: petere aliquid à Rege ex ſcripto. dĕọu᷄, idem.
dọu᷄, cái dọu᷄: bicho de ſeda: bombyx, icis. nhọu᷄, tàm, idem.
du, cơn du nào: donde naceo isto: vnde hoc ortum habuit, do, idem.
dù: ſombreiro: vmbella, æ.
dù dièm, vide dièm.
dù mà: ainda que: etiamſi. dầu mà, idem.
dù, ꞗí dù: porem ſe: ſi vero, ꞗí bàng, idem.
dủ ngành xuấng: a baixar o ramo: inclinare ramum. bin cành xuấng, idem.
dụ, thí dụ: por comparação: exempli gratia.
dư: ſobeiar: ſupereſſe. thừa, idem. dư hai mươi: mais de vinte: vltra viginti. còn từ dư: tudo o reſtante: reliquâ omnia.
dử: remela: gramia, æ. dử con mắt: olhos remeloſos: lippi oculi.
dử voi: ir amarrar o elephante quando foge: reducere elephantem fugitiuum.
dữ: ruim, mà condição: prauum ingenium. kẻ dữ: os maos: peruerſi.
dưa: couſa feita em vinagre: aceto condita res. dưa rau: achar de heruas: conditæ aceto herbæ. dâù dưa: eſpremer as heruas pera fazer achar: exprimere ius ex herbis, vt condiantur aceto.
dưa hấu: pateca: pepo aqueus.
dưa gang: melão: pepo, nis.
dưa họp: melão redondo: pepo rotundus.
dưa choật, dưa bọ: pepino: cucumis, eris, cucumer, eris.
dừa, cây dừa: palmeira: palma, æ. blái dừa: coco: nux indica. dừa non: lanha: nux indica immatura. ſọ dừa: chareta: nucis indicæ cortex. xơ dừa: cairo: funium materia quæ ex nuce indicâ extrahitur.
dưả, dĕọn dửa: aparelhar: præparo, as.
dựa: encoſtarſe: innitor, eris. blái dựa: coxim de encosto: ſtragulum cui quis innititur. dựa ꞗách: encoſtarſe a parede: inniti parieti.
dựa, ở nưâng dựa: deterſe no caminho: moras nectere in itinere.
dựa: breu, reſina: pix, cis, reſina, æ. tlám, idem.
duêi, vide duôi.
dúc, vide túc.
dục, dâm dục: deshoneſtidades: venereæ res impudicæ.
dục, dịn dục: ſoffrer: ſuſtineo, es. nhịn nhục idem.
dục, mồ dục: rins: renes. blái cật, idem.
dức: matinada: ſtrepitus, vs. dức lác, idem. dức áo᷄ áo᷄: matinada de vozes: ſtrepitus ex vocibus. chớ dực: não façais matinada: ſtrepitum ne excites.
dức đầu: dor de cabeça: dolor capitis. dức cái dọt: lateiar o leicenço : palpitare furunculum. nhức[đính chính 9] idem.
dùi: pao com que ſe da: fuſtis quo quispercutit. lếy dùi mà đánh: tomai hũ pao e dailhe: fuſtem accipe & percute, một dùi, hai dùi &c: hũa baſtoada, duas baſtoadas: vna plaga, duæ &c.
dùi: badalo do ſino: malleus tintinnabuli. một duì, hai dùi: hũa badelada, duas badeladas: vnus ictus crepitaculi, duo &c. idem de horis horologij.
dùi đọuc[đính chính 10]: maço com que ſe dà no eſcopro: malleus quo faber percutit ſcalprum.
dùi: affroxar o que eſtaua teſo: relaxare quod tenſum erat. dêy dùi: afrouxou a corda: relaxatus eſt funis.
dùi, muì dùi: iſca do fuſil: fomes, itis. mùi nhùi, bùi dùi, idem.
dủi, cái dủi bắt cá: certa maſſa pera peſcar: naſſa quædam ad piſcandum. nhủi, idem.
dủi tăọc: pegar pollos cabellos: apprehendere capillis aliquem.
dủi dun dủi lào᷄ người ta: mouer o coração: mouere cor. vide dun.
duien nhau: quererſe: amare ſe inuicem.
dúm lưả: cobriro o fogo peraque
ſe não apague: cooperire ignem ne extinguatur. nhúm lửa, dấm lưả, hun lưả, idem.
dun dủi: botar o ciſco groſſo com pao pera varrer o miudo: eijcere baculo quiſquilias maiores, vt poſtea minores quis verrat.
dún, gấnh dún: tremer a pinga com o pezo: tremere baculum quo quis ante & retro diuiſum onus defert, præ oneris grauitate.
du᷄̀: vſar, ſeruirſe: vtor, eris. hàng ngày du᷄̀ đủ[đính chính 11]: o comer de que ſe vſa cada dia: alimentum quotidianum. du᷄̀ của này : ſiruome diſſo: vtor hac re. cho người ta du᷄̀: pera ſeruico dos homens: vtilitati hominum inſeruit.
du᷄̀ mình : eſtremecer: contremiſco, is. alij dòu᷄, vel dọu᷄. vel etiam dụ᷄.
dưng, ở dưng: eſtar ocioſo: otior, aris. người dưng: homem iſento: immunis, e. người dưng: peſſoa que não he parente: extraneus minimè coniunctus.
dưng: offerecer à peſſoa graue: primario viro aliquid of ferre. dưng cho Chúa: offerecer preſente ao Rey: offerre munus regi. hinc fit vt Ethnici eo verbo vtantur ſuperſtitiosè cum aliquid idolis offerunt.
dưng dưng tlao᷄ lào᷄: eſtar firme, não ſe mouer no coração: fixium eſſe, nec moueri in corde. dửng dưng, idem.
dừng ngựa: parar o cauallo: ſiſtere equum . ngựa chạy dừng lại: fazer parar o cauallo quando corre: ſiſtere currentem equum.
dứng, ở lào᷄ dứng dứng: firme nos propoſitos: tenax propoſiti, dửng, idem.
dựng: aleuantar: attollo, is. dựng cột len: aleuantar coluna: attollere columnam. dứng, idem.
dửng, vide dứng.
dững; todo: omnis, e. những, idem. dững bạc dững vàng: tudo he ouro e prata: omne quod eſt, argentum eſt & aurum. dững biển: tudo he mar, não ha ſe não mar: nihil eſt niſi mare. dững rừng: não ha ſe não mato; nihil eſt niſi ſylua, omne eſt ſylua.
duóc, vide nhuóc.
duôi, dể duôi người ta: deſprezar: contemno, is.
duổi mình: eſtender os membros do corpo: extendere corporis membra. duổi chên, duổi tay: estender os pes, eſtender as mãos: extendere pedes, extendere manus.
dưới: de baixo: infra, bề dưới: inferior: inferior, oris.
duọm: tingir: tingo, is. nhuọm idem.
dượm: eſperar: expecto, as. dượm đã: eſperai hum pouco: ſuſtine pauliſper.
duông đi: botar fora de caſa: expellere domo.
dường: ceder: cedo, is. nhường, idem.
dương thế: eſte mundo: mundus hic. người dương gian: homem mundado: implicatus mundi negotijs homo.
tứ dương: certo homem que dizem foy muito valente a quem adorão: quidam quẽ dicũt fuiſſe valdè robuſtum Tunquinenſes, & illum colunt.
dương, vide, âm dương.
dường cho con căn: tirar ſe da boca pera o filho comer: cedere filio cibum.
dường nào: de que modo: quomodo. nhường nào, idem. dường lạ: traça noua: modus extraordinarius. dường bàng hột thăóc: do tamanho de hum grão de arròs: inſtar grani orizæ.
dưởng: ſuſtentar: nutrio, is.
dướng, nói dêy dướng: trauar pratica: miſcere ſermonem.
dượng: neruos das pernas: nerui crurum. cắt dượng: cortar os neruos das pernas: neruos crurum præſcindere.
dụôt theo: andar a tràs de preſſa: ſequi cum ſeſtinatione.
du᷄, vide dou᷄, vel. dài.
- ▲ Gốc: dĕanh được sửa thành dĕành: chi tiết
- ▲ Gốc: nên được sửa thành nền: chi tiết
- ▲ Gốc: du được sửa thành dù: chi tiết
- ▲ Gốc: dĕa được sửa thành dĕạ: chi tiết
- ▲ Gốc: graſſa được sửa thành craſſa: chi tiết
- ▲ Gốc: do được sửa thành dĕò: chi tiết
- ▲ Gốc: cathalogum được sửa thành catalogum: chi tiết
- ▲ Gốc: bẹm được sửa thành bẹn: chi tiết
- ▲ Gốc: nhúc được sửa thành nhức: chi tiết
- ▲ Gốc: doục được sửa thành đọuc: chi tiết
- ▲ Gốc: dủ được sửa thành đủ: chi tiết