Độ Hoài hữu cảm Văn thừa tướng

Độ Hoài hữu cảm Văn thừa tướng - 渡淮有感文丞將
của Nguyễn Du

Văn thừa tướng: tức Văn Thiên Tường 文天祥 (1236-1282), hiệu Văn Sơn 文山, làm Thừa Tướng nhà Nam Tống 南宋. Khi quân Nguyên vượt sông Hoài đánh xuống nam, Thiên Tường khởi binh chống cự, được phong là Hữu thừa tướng. Quân Tống thua, nhà Tống mất. Văn Thiên Tường bị bắt giam ở Yên Kinh 燕京 4 năm, không chịu khuất phục nên bị giết. Mới 47 tuổi. Văn Thiên Tường có tập thơ nhan đề là Chỉ Nam Lục 指南錄 và Chỉ Nam hậu lục 指南後錄, tả những cảnh ngộ đã trải qua khi chạy nạn. Lời văn bi thiết. Bài Chính khí ca của ông khẳng khái, lẫm liệt được nhiều người truyền tụng, trong đó có câu: "從今別卻江南路
化作啼鵑帶血歸
Tùng kim biệt khước Giang Nam lộ
Hóa tác đề quyên đới huyết quy
(Từ nay biệt hẳn đường Giang Nam
Sẽ hóa thành chim cuốc đeo máu mà về)"

Độ Hoài: Sông Hoài thuộc phần đất hai tỉnh An Huy 安徽, Giang Tô 江蘇. Khi nước Tống 宋 bị người Kim 金 đánh bại, phải cắt đất để cầu hòa, lấy sông Hoài làm ranh giới. Từ sông Hoài trở lên Bắc thuộc về Kim, từ sông trở xuống Nam thuộc về nhà Tống. Từ ấy nhà Tống gọi là Nam Tống, còn gọi là miền Giang Tả vì ở tả ngạn sông Hoài.

Nguyên văn chữ Hán	Phiên âm Hán Việt
山河風景尚依然丞相孤忠萬古傳一渡淮河非故宇重來江左更何年哀衷觸處鳴金石怨血歸時化杜鵑南北只今無異俗夕陽無限往來船	Sơn hà phong cảnh thượng y nhiên Thừa tướng cô trung vạn cổ truyền Nhất độ Hoài Hà^[1] phi cố vũ Trùng lai Giang Tả^[2] cánh hà niên? Ai trung xúc xứ minh kim thạch^[3] Oán huyết quy thời hóa đỗ quyên^[4] Nam bắc chí kim vô dị tục^[5] Tịch dương vô hạn vãng lai thuyền

Chú thích

▲ Ranh giới giữa Kim và Nam Tống. Tống Cao Tông (Triệu Cấu) là vua đầu tiên của Nam Tống ký hòa ước với quân Kim, cắt Trung Quốc làm hai, từ sông Hoài trở lên thuộc về Kim
▲ Chỉ các đất phía đông hạ du sông Trường Giang (các miền thuộc tỉnh Giang Tô), đây là chỉ đất thuộc Nam Tống
▲ Khi Văn Thiên Tường bị bắt, ông có làm hai câu thơ ghi lại cảnh ngộ của mình. Đó là bài Chỉ nam lục và Chỉ nam hậu lục
▲ Thơ Văn Thiên Tường có câu:
從今別卻江南路
化作啼鵑帶血歸
Tòng kim biệt khước Giang Nam lộ
Hòa tác đề quyên đái huyết quy
(Từ nay cách biệt Giang Nam
Khi trở về sẽ thành con chim cuốc kêu ra máu)
▲ Ý câu này nói ngày nay nước nhà đã thống nhất

[1] ▲ Ranh giới giữa Kim và Nam Tống. Tống Cao Tông (Triệu Cấu) là vua đầu tiên của Nam Tống ký hòa ước với quân Kim, cắt Trung Quốc làm hai, từ sông Hoài trở lên thuộc về Kim

[2] ▲ Chỉ các đất phía đông hạ du sông Trường Giang (các miền thuộc tỉnh Giang Tô), đây là chỉ đất thuộc Nam Tống

[3] ▲ Khi Văn Thiên Tường bị bắt, ông có làm hai câu thơ ghi lại cảnh ngộ của mình. Đó là bài Chỉ nam lục và Chỉ nam hậu lục

[4] ▲ Thơ Văn Thiên Tường có câu:
從今別卻江南路
化作啼鵑帶血歸
Tòng kim biệt khước Giang Nam lộ
Hòa tác đề quyên đái huyết quy
(Từ nay cách biệt Giang Nam
Khi trở về sẽ thành con chim cuốc kêu ra máu)

[5] ▲ Ý câu này nói ngày nay nước nhà đã thống nhất

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]