Bài hịch dụ các người trung nghĩa

by Lê Huy Dao

Chiếc xe về đất Thục, đôi « Hoàng-sô » (con vua) nên gắng sức dựng Đường:^[1]

Năm ngựa vượt sông Ngô, một « Đế-trụ » phải ra tay phò Tấn.^[2]

Giường cả quân-thần làm trọng,

Lòng ngay kim-cổ điều chung.

Ta Đế-thất ý-thân,

Hoàng gia chính phái.

Nhớ thủa Bắc-binh man mác; đỉnh Lam-sơn mở dấu ấy thương dân;

Ngắm cơn Sơn-tạc lăng loàn, trong Hương-khổn cắt yêu là vị nước.

Dường ấy gây nền « Phong-thủy »,^[3]

Bởi đâu gặp hội « Truân-lôi »?^[4]

Nổi binh-phong trong sáu bẩy thu, giời chỉn thấy « thùy gia thiên hạ » (thiên hạ nhà ai);

Chìm loan-giá ngoài tám nghìn dặm, đất thêm ngừng « cố quốc giang san » (Giang sơn nước cũ).

Thù quân thân biết để ai lo,

Nền miếu xã phải ra sức chống.

« Tồn tại »^[5] tưỏng nghìn năm lời « ngọc thệ »,^[6] cờ « cần vương »,^[7] nên hợp sức khuông phù;

Đinh ninh vâng muôn dặm tiếng « ty ngôn »,^[8] xe « phản quốc »,^[9] đã giãi bày sách ứng.

Câu-Tiễn trước nào còn Việt.^[10] Tấn-Văn xưa cũng sang Tần.^[11]

Tuy tộ truyền đà « á Hán siêu Đường »^[12] bui « trung gian vương vị xưng thiên », đành Đông-lạc giời chưa nỡ dứt;

Dầu ngụy định đã « tòng di nhập hạ »^[13] song « đương nhật dân sinh đồ địa », hẳn Sơn man đâu chẳng là thù.

Khuyên người nghĩa-đảm trung-can.

Giúp thủa bàn-căn thác-tiết.

« Lý cân » là quốc tứ,^[14] tấc gươm mảnh giáp xông pha;

« Lê-khứu » cũng quân ân^[15], bầu nước rá cơm đón rước.

Vầng hồng-nhật đã dan tay « tái vãn »

Giải hoàng-hà đành sánh chữ « đồng hưu ».

   

---

---

Chú thích

1. ▲ Vua Đường Huyền-Tôn, gặp loạn An-lộc-Sơn chạy vào nước Thục, có hai con ở nhà cử binh phá giặc khôi-phục được giang-sơn.
2. ▲ Thời nhà Tấn có loạn Ngũ-Hồ, năm vua phải chạy qua sông, vua Hòa-Đế chống giặc mà giữ vững được đế-nghiệp.
3. ▲ Vua Văn-Vương đóng đô ở Phong-Thủy, dựng nên cơ-nghiệp nhà Châu.
4. ▲ Truân-lôi là lúc loạn lạc.
5. ▲ Thời nhà Lê có câu thề: « Trịnh tồn Lê tại, Trịnh bại Lê vong », nghĩa là nhà Trịnh còn thì nhà Lê cũng còn, nhà Trịnh thua thì nhà Lê cũng mất.
6. ▲ Ngọc thệ là lời vua thề.
7. ▲ Cần vương là giúp việc nhà vua.
8. ▲ Ty ngôn là lời nói của vua. Kinh Lễ có câu rằng: « Vương ngôn như ty, kỳ xuất như luân », nghĩa là vua nói nhỏ như sợi tơ, ra đến ngoài to bằng cái chạc.
9. ▲ Phản-quốc là trở về nước.
10. ▲ Câu-Tiễn là vua nước Việt, bị nước Ngô đánh lấy mất nước, rồi sau lại khôi phục được.
11. ▲ Vua Văn-Công nước Tấn gặp nội loạn, phải chạy sang nước Tần.
12. ▲ Á Hán siêu Đường là qua nhà Hán vượt nhà Đường.
13. ▲ Tòng di nhập hạ là ở ngoài rợ mà vào trong nước.
14. ▲ Lý-cân quốc tứ là giầy đội khăn điều là ơn nhà nước đi.
15. ▲ Lê-khứu quân ân là ăn cơm gạo xấu canh rau cũng là ơn vua.