Cành hoa điểm tuyết/Đoạn thứ nhất/I
Đoạn thứ nhất
I
Ngày 16 tháng chạp năm ngoái, ký giả còn nhớ hôm ấy có về chơi Hanoi, nhân lúc rảnh rang công việc, buổi chiều gần tối, đi thăm người bà con ở ngõ phủ Doãn. Lúc bấy giờ giời đông rét mướt, gió bấc lạnh lẽo, mưa dầm hiu hắt, nên khi bước ra cửa đi, thì chân tay run rẩy, mình mẩy lạnh buốt như đá. Trong mình tuy có mặc nhiều áo, lại thêm ngoài khoác cái ba-đờ-suy (pardessus) mà vưỡn rét. Nhìn mấy giẫy phố phường chung quanh, thì mấy nhà đã đóng cửa ngay từ lúc sế tối, còn vài nhà tuy mở cửa, mà trông vào trong, ngọn đèn leo lét, thỉnh thoảng nghe tiếng nói cười, còn một vài nhà khác, thì chỉ thấy im lìm, tiếng nói cười lúc ban ngày, có nhẽ đêm đông đã hầu như tan hết cả vào mảnh chăn ấm áp. Ngoài đường kẻ đi người lại cũng ít, một vài ông ăn bận quần áo tây đi bước một trên hè, cổ ba-đờ-suy dựng lên đến gáy, tay đeo găng[1] thọc sâu vào tận đáy túi, một vài người kéo xe đi thong thả trên đường, đêm đông cùng nhau than thở nỗi cơ hàn, cảnh ấy tình đây thêm chán ngán.... Liền gọi một cái xe cao-xu đến, mặc cả song lên ngồi, lúc bấy giờ mới nghe trong mình hơi đỡ lạnh. Còn người xe ra sức chạy, xe chạy êm như du, ngồi trên xe trong lòng khoan khoái vô cùng, trông người xe kéo mình đương chạy mà lại ngậm ngùi thương, nghĩ mình sung sướng mặc rầu, nhưng kẻ kia phải khổ, vì nỗi đời bó buộc, phải đem thân giãi gió dầm mưa, kiếm manh áo bát cơm về cho lũ thê-nhi ở nhà, những nghĩ cái cảnh cơ hàn của bọn kéo xe này mà lòng lại ngậm ngùi thương.
Cũng trong một giờ này, kẻ thì sung sướng trong chốn lầu son gác tiá, chăn gấm đệm bông ấm áp, vợ con quây quất chung quanh, vui vẻ biết bao, nhưng còn kẻ, Tử Phần xa khơi, bạn bè cách trở, chốn lữ thứ giang-hồ khổ sở, lại những kẻ cô-thân đất khách, vì thời vận hẩm hiu, mà nỗi lầm than, tình khốn khó như những đêm đông này thì ảo não bao nhiêu, khiến cái cảm tình của ký-giả cũng vì đồng loại mà như chan như chứa, những nghĩ về cái cảnh-ngộ của bọn phu-xe này mà buồn.
Những nghĩ như thế, mà không ngờ người kéo xe nhanh chân đã kéo qua một phố kia, hẹp hòi trông bằng nửa con đường nhớn ở các phố to, nhà ngói nhà gianh lơ thơ dăm ba chiếc thấp lụp sụp trông rất tiều tụy. Cả phố ấy, nhà điều đóng cửa cả rồi, duy còn một nhà, trông vào trong vẫn còn thấy thắp đèn, cửa mở rộng, bên cạnh có kê một cái trống to vừa bằng nửa cái sập gụ của ta nằm trên trống có một người đàn bà đương ẵm đứa bé con. Người đàn bà ấy trông người mảnh dẻ, mặt trái soan, da trắng trẻo, mình chỉ mặc một cái áo cánh bông cũ, cái quần lĩnh thâm đã bạc trông xa chỉ thấy hơi hơi đen; còn thằng bé con ẵm thì co quắp nằm bẹt trong lòng, cái tã con che đậy mình mẩy nó ngắn mà rách, nên da thịt thằng bé hở cả ra ngoài. Thảm thay! đêm đông giờ rét, mà mẹ con người này như thế!.....
Vừa nghĩ vừa nhìn hai mẹ con, lại nhìn vào trong nhà thì thấy một cái phản kê giữa nhà, bên cạnh một cái hòm đã cũ, một vài cái thúng đựng quần áo mụn dẻ, tường đen vàng úa, mạng dện chằng, dưới đất trông ẩm thấp bẩn thỉu lắm.
Ay cái đời của hai mẹ con người này khổ đến thế, nào ai là khách qua đường mà không ngậm ngùi thay cho nỗi cơ-hàn mẫu-tử đôi người đây.
Người ấy tuy không ăn mặc gì đẹp, nhưng dung mạo trông rất thanh nhã, hai con mắt trông tối hữu tình. Tôi vừa liếc mắt nhìn thì thấy người kéo xe hỏi:
Này thày, thày có biết truyện người đàn bà này không? Thật là một câu truyện rất eó le về nhân tình đời nay ».
Tôi nghe, lấy làm lạ chưa hiểu sao, thì người xe lại nói: « Một đời người này thật là lắm đoạn thảm thê, cũng chỉ vì hồng-nhan bạc-mệnh, duyên Thúy-Kiều vội gặp gã Sở đánh lừa mấy sui nên nông nỗi như ngày nay, trải mấy đời chồng rồi, nhưng nghĩ bao nhiêu càng thêm căm giận những phường bạc nghĩa, mượn mồm lưỡi, đồng bạc trắng mà đánh lừa má phấn, khiến cho biết bao nhiêu người nữ-lưu, duyên phận dở dở dang dang, tấm thân bồ liễu đã hầu như biết bao nhiêu lần chìm nổi trên sông Tiền-đường rồi. Ôi nói bao nhiêu thêm tức, thêm giận...
Người xe vừa thuật đến đấy thì im, mặt đỏ bầng lên. Tôi vội vàng giục: « Đầu đuôi thế nào xin anh kể rõ tôi nghe, tôi muốn biết truyện người này để làm một quyển tiểu-thuyết, làm gương cho đời! ».
— Thôi được, nếu thày có ý nhiệt tâm mà muốn nghe rõ truyện người này thì tôi xin kể. Vậy thày hãy tạm ra chỗ bán hàng nước đầu phố đây để tôi hút điếu thuốc, rồi tôi sẽ thong thả kể hết thày nghe.... Tôi gật đầu, rồi theo người xe...... Ra đó, ngồi một lúc người xe ấy mới bắt đầu thuật truyện.....
- ▲ Găng (gant) là bí-tất tay.