Cổ nhân đàm luận/33
33. — TRÙNG-NHĨ
Trùng-Nhĩ là con vua nước Tấn, vì việc phế trưởng lập thứ, mà phải chạy chốn ra các nước, long-đong 19 năm giời đói rét khổ-sở, các người theo phò đều hết lòng giúp chúa như Hồ-Mao, Hồ-Yển, Triệu-Thôi, Giới-Tử-Thôi, Ngụy-Thù, v...v... đều là hào-kiệt. Có khi đói quá, hết cái ăn. Tử-Thôi phải cắt thịt đùi dâng, mong giúp Trùng-Nhĩ về nước làm vua. Đến sau nhờ binh Tần đưa về nước. Khi sắp về đến nước, qua sông Huỳng-Hà, Hồ-Thúc là người giữ hành lý cho Trùng-Nhĩ trong khi lánh nạn, đang gom góp những đồ thường dùng 19 năm cực khổ, áo rách cơm khô, dổ nát. chén vỡ, chiếu rách, nệm sơ. đều sai khiêng xuống thuyền hết; Trùng-Nhĩ thấy vậy cười bảo rằng: « Ta nay về làm vua, ăn ngọc cũng có, những vật rách vỡ ấy còn dụng làm chi ». Nói rồi sai quân bỏ cả lại trên bờ, Hồ-Yển thấy vậy than rằng: « Công-Tử chưa đặng giầu sang đã sớm quên nghèo đói, ngày kia thương mới bỏ cũ, chúng ta còn có ra chi, những ngưới theo lúc hoạn-nạn đây, ví cũng như đồ rách vỡ đó, uổng thay 19 năm cơ-khổ, nay thấy quang cảnh như vầy, cũng nên sớm từ đi, sau còn có ngày nhắc tới ». Nói song đem hòn ngọc của Tần-mục-Công trước cho riêng mình, quỳ trước mặt Trùng-Nhĩ thưa rằng: « Nay Công-Tử về làm vua, trong có chư-thần, ngoài có Tần-Tướng, tôi có theo cũng là vô-ích, xin cho tôi làm ngoại-thần ở xa cũng đặng. Nay có viên ngọc đem dâng đặng làm vật kỷ-niệm. Tôi nghĩ khi Công-Tử còn lênh-đênh đất khách, tôi hết lòng phò, nay về đến nước rồi, sét bổn-phận tôi long-đong, sức mỏi gối dùn, ví như của rách vỡ kia, có để cũng là vô-ích, nên tôi xin kiếu trước ». Trùng-Nhĩ nghe xong, nghĩ mình đáng tội, dưng dưng nước mắt, liền sai lại khuân hết đồ vỡ rách đó xuống thuyền, rồi dòm xuống sông mà thề rằng: « Tôi về nước mà quên ơn ai, thời con cháu tuyệt-diệt. » Rồi quăng viên ngọc suống sông bảo rằng : Hà-Bá làm chứng. Trong bọn theo phò về đó, duy có Tử-Thôi nghe câu truyện đó, lấy làm buồn-bực, bỏ mà về nhà, cam chịu nghèo hèn đói khát, dệt chiếu đóng dầy nuôi mẹ già, một hôm mẹ bảo rằng: « Con theo phò vua 19 năm giời, dan-nan lao-khổ, cắt thịt vua ăn, sao chẳng vào chiều nhắc lại, đặng nhờ đôi ba đấu gạo, chẳng hơn chịu khổ thế này sao? » Tử-Thôi thưa: « Tôi thà chọn đời đóng dầy dệt chiếu, chớ chẳng dám tham công mà mong lộc của ông vua bạc đó ». Mẹ nói: « Con biết làm hiền-sĩ, ta lại không biết làm mẹ hiền-sĩ sao » Rồi 2 mẹ con đưa nhau vào rừng, cất lều trong khe núi Miên-Thượng ở. Sau Trùng-Nhĩ nhớ đến công, cho mời ra, ông không ra, sai đốt rừng để sợ mà ra, ông cũng không ra ; hai mẹ con chịu chết cháy với nhau trong rừng. Vua than khóc, sai lập miếu thờ, và cấm hết dân-dan năm nào cũng đến hôm đó là mồng 3 tháng 3 không được dùng lửa, ấy là Hàn-Thực-Tiết mà ta bắt trước theo Tầu đó.