Gương sử Nam/Thiên thứ ba/Nói về kì thứ hai
Nói về kì thứ hai
Lich tây năm 1403, là đời vua Hồ-hán-Thương làm vua, vì nước Siêm-thành hay ra ăn cướp, mới sai quân vào đánh, bắt nó phải dâng đất Cổ-lũy, nhân chia đất ấy làm châu Thăng. châu Hoa, châu Tư, châu Nghĩa, mà đặt quan yên-phủ-sứ để cai-trị; rồi lại đem dân Bắc-kỳ, những người có của mà không có ruộng để vào mà ở, mà vợ con cũng cho phép được theo.
Từ đó người nước ta vào mà ở đất nó, càng ngày càng nhiều.
Nhưng chẳng bao lâu cha con ngươi Hồ-hán-Thương lại phải nhà Minh bắt, mà nước ta còn đương phải chống lại với nhà Minh, nên chi lúc ấy nó lại thường thường làm phản.
Lịch tây nam 1.436, là đời vua Nhân-tôn nhà Lê, mới sai ngươi Lê-Thụ vào phá thành Đồ-bàn, bắt được vua nó tên là Bí-cai.
Lịch tây năm 1.460, là đời vua Thánh-tôn nhà Lê. nó lại vào ăn cướp. Ngài mới ra thân-chinh phá thành Đồ-bàn. bắt được vua nó tên là Trà-toàn, mới đặt quan thừa-tuyên ở đất Quảng-nam, để mà cai-trị.
Lúc ấy quan tướng nước nó tên là Bố-trì-trì, chạy về đất Phan-lung, xưng là vua Siêm-thành. Ngài lại chia đất nó, phong làm ba vua. Là có ý chia cái quyền nước nó ra vậy.
Xét trong khoảng kì thứ hai ấy, một trăm năm giời, mà nước ta lấy thêm được đất Cổ-lũy, đất Đồ-bàn, tức là tỉnh Quảng-nam, tỉnh Quảng-ngãi, tỉnh Bình-định. Công việc mở mang của ta, lúc ấy tấn-bộ cũng đã là chóng, mà lại có quan ta để cai-trị dân nó, dân nó cũng đã ở lộn với dân ta. Nhưng mà phong tục ngôn ngữ, tuy đã giống nhau, mà sự dạy dỗ học hành, còn là chưa đủ. Nên chi cũng chưa có thể hóa làm ra một giống vậy.