Kinh Dịch/Hình vẽ sự biến đổi của các quẻ

←

Kinh Dịch của không rõ, do Ngô Tất Tố dịch
Hình vẽ sự biến đổi của các quẻ

→

Hình vẽ sự biến đổi của các quẻ

Quán	Tấn	Cấn	Mông	Di	Mười lăm quẻ hai hào Âm và mười lăm quẻ hai hào Dương đều từ hai quẻ Lâm, Độn mà lại
	Tụy	Kiển	T.Khảm	Truân
		Tiểu quá	Giải	Chấn
			Thăng	Minh di
				Lâm

Quải	Bác	Sáu quẻ một hào Dương và sáu quẻ một hào Âm đều từ hai quẻ Phục, Cấu mà lại
Đ. hữu	Tỵ
Tiểu súc	Dự
Lý	Khiêm
Đồng nhân	Sư
Cấu	Phục

Cổ	Ích	Phệ hạp	Bí	Tổn	Ba mươi quẻ ba hào Âm và ba mươi quẻ	ba hào Dương đều từ hai quẻ Thái, Bĩ mà lại
Tỉnh		Tùy	Ký tế	Tiết
Hằng			Phong	Quy muội
				Thái

Đại tráng	Nhu	Đoái	Cách	Đại quá
	Đại súc	Khuê	Li	Đỉnh
		Trung phu	Gia nhân	Tốn
			Vô vọng	Tụng
				Độn

Ký tế	Tùy	Hằng	Tỉnh	Khốn	Hàm	Bĩ	Tiệm	Lữ	Hoán	Vị tế
Bí	Phệ hạp		Cổ	Vị tế	Lữ			Hàm		Khốn
	Ích			Hoán	Tiệm
					Bĩ

Gia nhân	Li	Trung phu	Khuê	Đại súc	Mười lăm quẻ bốn hào Âm và mười tám quẻ	bốn hào Dương đều từ hai quẻ Đại tráng, Quán mà lại
	Cách		Đoái	Nhu
				Đại tráng

Thái	Quẻ muội	Tiết	Phong
		Tổn

Thăng	Giải	T.Khảm	Tiểu quá	Kiển	Tụy	Độn	Tụng	Tốn	Đỉnh	Vô vọng
		Mông		Cấn	Tấn				Đại quá
					Quan

Cấu	Đồng nhân	Lý	Tiểu súc	Đại hữu	Sáu quẻ năm hào Âm và	sáu quẻ năm hào Dương đều	từ hai quẻ Quải, Bác mà lại
				Quải	Sáu quẻ năm hào Âm và	sáu quẻ năm hào Dương đều	từ hai quẻ Quải, Bác mà lại

Lâm	Minh di	Chấn	Truân
			Di

Cấu	Đ. nhân	Lý	Tiểu súc	Quải	Đại hữu	Phục	Sư	Khiêm	Dự	Tỵ
										Bác

TRở lên có chín hình vẽ Kinh Dịch, có Kinh Dịch của Phục Hy, có Kinh Dịch của Văn Vương Chu Công, có Kinh Dịch của Khổng Tử. Từ Phục Hy về trước đều không có chữ, chỉ có nét vẽ, rất nên xem kỹ, thì có thể thấy cái ý rễ gốc tinh vi của việc làm ra Kinh Dịch. Từ Văn Vương trở xuống mới có văn tự, tức sách Chu Dịch ngày nay, nhưng mà kẻ đọc cũng nên theo các bản văn suy ngẫm, không thể nhận thuyết của Khổng Tử làm thuyết của Văn Vương.

Lời bàn của Tiên Nho

Chu Hy nói rằng: Thái cực hai Nghi, bốn Tượng, tám Quẻ là phép vạch quẻ của Phục Hy. Trong thiên Thuyết quái, từ câu: 天地定位 (Thiên địa định vị) đến câu 坤以藏矣 (Khôn dĩ tàng hĩ) là để thấy ngôi tám Quẻ của Phục Hy vạch ra; từ câu 帝出乎震 (Đề xuất hồ Chấn) trở xuống là lời Văn Vương tựa theo những quẻ của Phục Hy đã làm thành mà suy cho rộng nghĩa loài của nó. Như thuyết “cứng lại, mềm tiến” cũng là tựa theo sau khi các quẻ đã thành, dùng ý giải ra, cho rõ quẻ này do ở quẻ kia mà ra, không phải đích thật trước có quẻ kia mà sau mới có quẻ ấy. Lời chua đời xưa nói là quẻ Bĩ do ở quẻ Thái mà ra, tiên nho đã có công kích, cho rằng: Kiền Khôn hợp nhau thì thành quẻ Thái, há lại có lẽ quẻ Thái biến đổi thành ra quẻ Bĩ? Nhưng không biết rằng: Nếu bàn về việc vạch Quẻ của Phục Hy thì sáu tư quẻ đủ trong một lúc, dẫu đến Kiền Khôn cũng không có lẽ sinh ra các quẻ; còn nếu theo thuyết của Văn Vương Khổng Tử thì dọc, ngang, cong, thẳng, sinh đi, sinh lại, thế nào không được? Cốt ở xem được hoạt bát, không câu nệ, thì không cái gì không thông^[1].

Chú thích

▲ Hồ Song Hồ nói rằng: Số quẻ biến đổi của bài Bản nghĩa trong Thoán từ đã thích có mười chín quẻ. Tụng, Thái, Bĩ, Tùy, Cổ, Phệ hạp, Bí, Vô vọng, Đại xúc, Hàm, Hằng, Tấn, Khuê, Kiển, Giải, Thăng, Đỉnh, Tiệm, Hoán mà thôi. Và lại những quẻ đã thích, trừ ra hai quẻ Tụng, Tấn giống như hình vẽ, còn các quẻ khác đều không hợp cả. Ví như quẻ Tùy vốn từ các quẻ Khốn và Phệ hạp, Ký tế, Vị tế đi lại, mà theo hình vẽ thì nó lại từ hai quẻ Bĩ, Thái đi lại v.v… Là vì hình vẽ tuỳ theo Thoán truyện làm ra, mà sự các quẻ biến đổi, thì không cách nào không thông, không thể câu chấp bằng sự nhất định. Từng xét về sự đổi trong hình vẽ này đều do hai quẻ sinh ra. Phàm những hào Dương biến ra hào Âm, hễ biến thì Dương từ phía dưới lên ở ngôi Âm, Âm từ phía trên xuống ở ngôi Dương, như quẻ Phục biến ra quẻ Sư, hào Đầu quẻ Phục, lên làm hào hai quẻ Sư, hào Hai quẻ Phục xuống làm hào Đầu quẻ Sư v.v... Phàm những hào Âm biến ra hào Dương, hễ biến thì hào Âm từ phía dưới lên ở ngôi Dương, hào Dương từ phía trên xuống ở ngôi Âm, như quẻ Cấn biến ra quẻ Đồng nhân, hào Đầu quẻ Cấn lên làm hào Hai quẻ Đồng nhân, hào Hai quẻ Cấn xuống làm hào Đầu quẻ Đồng nhân v.v...

[1] ▲ Hồ Song Hồ nói rằng: Số quẻ biến đổi của bài Bản nghĩa trong Thoán từ đã thích có mười chín quẻ. Tụng, Thái, Bĩ, Tùy, Cổ, Phệ hạp, Bí, Vô vọng, Đại xúc, Hàm, Hằng, Tấn, Khuê, Kiển, Giải, Thăng, Đỉnh, Tiệm, Hoán mà thôi. Và lại những quẻ đã thích, trừ ra hai quẻ Tụng, Tấn giống như hình vẽ, còn các quẻ khác đều không hợp cả. Ví như quẻ Tùy vốn từ các quẻ Khốn và Phệ hạp, Ký tế, Vị tế đi lại, mà theo hình vẽ thì nó lại từ hai quẻ Bĩ, Thái đi lại v.v… Là vì hình vẽ tuỳ theo Thoán truyện làm ra, mà sự các quẻ biến đổi, thì không cách nào không thông, không thể câu chấp bằng sự nhất định. Từng xét về sự đổi trong hình vẽ này đều do hai quẻ sinh ra. Phàm những hào Dương biến ra hào Âm, hễ biến thì Dương từ phía dưới lên ở ngôi Âm, Âm từ phía trên xuống ở ngôi Dương, như quẻ Phục biến ra quẻ Sư, hào Đầu quẻ Phục, lên làm hào hai quẻ Sư, hào Hai quẻ Phục xuống làm hào Đầu quẻ Sư v.v... Phàm những hào Âm biến ra hào Dương, hễ biến thì hào Âm từ phía dưới lên ở ngôi Dương, hào Dương từ phía trên xuống ở ngôi Âm, như quẻ Cấn biến ra quẻ Đồng nhân, hào Đầu quẻ Cấn lên làm hào Hai quẻ Đồng nhân, hào Hai quẻ Cấn xuống làm hào Đầu quẻ Đồng nhân v.v...

[1]