Liêm Pha bi

by Nguyễn Du

Nguyên văn chữ Hán

Phiên âm Hán Việt

廉頗亡去武安將 四十萬人同穴葬 乳臭小兒易言兵 一國長城徒自喪 寄閫重任須老成 內審國勢外敵情 所以臨敵能制勝 端在捐仇知負荊 一國兩虎不可犯 二十餘年誰與爭 將軍在時趙以重 將軍去時令趙輕 所恨讒人織萋斐 何須一食三遺屎 白頭去後不重來 邯鄲之事可知矣 趙亡秦繼三千年 將軍名序至今傳 摩挲古碣三太息 勃勃壯氣想見其生前 今人不少食多肉 幾令家養無遺畜 清平時節無戰爭 一口雄談不數廉頗與李牧

Liêm Pha vong khứ Võ An[1] tướng Tứ thập vạn nhân đồng huyệt táng Nhũ xú tiểu nhi[2] dị ngôn binh Nhất quốc trường thành[3] đồ tự táng Ký khổn trọng nhậm tu lão thành Nội thẩm quốc thế ngoại địch tình Sở dĩ lâm địch năng chế thắng Đoan tại quyên cừu tri phụ kinh Nhất quốc lưỡng hổ[4] bất khả phạm Nhị thập dư niên thùy dữ tranh Tướng quân tại thời, Triệu dĩ trọng Tướng quân khứ thời linh Triệu khinh Sở hận sàm nhân chức thê phỉ Hà tu nhất thực tam di thỉ[5] Bạch đầu khứ hậu bất trùng lai Hàm Đan[6] chi sự khả tri hĩ Triệu vong Tần kế tam thiên niên Tướng quân danh tự chí kim truyền Ma sa cổ kiệt tam thái tức Bột bột tráng khí tưởng kiến kỳ sinh tiền Kim nhân bất thiểu thực đa nhục Cơ linh gia dưỡng vô di súc Thanh bình thời tiết vô chiến tranh Nhất khẩu hùng đàm bất sổ Liêm Pha dữ Lý Mục[7].

   

---

---

Chú thích

1. ▲ Tức Võ An Quân 武安君, tức Bạch Khởi 白起 (?-257 TCN), tướng Tần. Đã đánh hơn 70 thành. Đánh bại quân Triệu Quát, chôn sống hơn 40 vạn hàng binh Triệu
2. ▲ Chỉ Triệu Quát. Triệu Quát từ nhỏ học binh pháp, bàn quân sự, cho rằng thiên hạ chẳng có ai địch nổi mình. Quát từng bàn quân sự với cha, Triệu Xa không bắt bẻ, vặn vẹo nổi, nhưng vẫn không cho là phải. Mẹ Quát hỏi lý do, Xa đáp: "Việc binh cực kỳ nguy hiểm, mà Quát lại khinh thường. Nước Triệu không cử Quát làm tướng thì thôi, chứ cử nó thì cái người làm vỡ quân Triệu tất là nó". Quả thực, sau đó, Triệu Quát lên thay Liêm Pha, bao nhiêu chương trình biện pháp cũ thay đổi hết, nhiều quan quân liêu thuộc bị thuyên chuyển. Tướng Tần là Bạch Khởi được tin, bèn dùng chiến thuật bất thường, cho quân mai phục rồi vờ thua chạy, chẹn đường tiếp tế và cắt quân Triệu làm đôi; lòng quân Triệu ly tán. Được hơn bốn mươi ngày thì quân Triệu cạn lương, bị đói. Triệu Quát tung số quân tinh nhuệ nhất ra mặt trận và đích thân điều khiển. Quân Tần bắt chết Triệu Quát. Quân Quát thua cả mấy mươi vạn người đầu hàng và đều bị quân Tần chôn sống hết
3. ▲ Chỉ Liêm Pha, trường thành của cả nước
4. ▲ Lạn Tương Như 藺相如 người nước Triệu, là xá nhân của viên thái giám trưởng trong cung. Nhờ trí dũng của Lạn Tương Như mà vua Triệu Huệ Văn Vương không mất viên ngọc Hòa-bích rất quý vào tay vua Tần Chiêu Vương. Khi được thăng làm Thượng khanh, hơn cả đại tướng Liêm Pha, Liêm Pha ganh tị, nhất định tìm cách làm nhục Tương Như. Lạn Tương Tư vẫn nhún nhường, khi ra đường, thấy bóng Liêm Pha, ngoặt xe lẩn tránh. Tương như nói: "Sở dĩ nước Tần hùng cường kia không dám đem quân đánh Triệu, là vì ở đây còn có hai con hổ (chỉ Lạn Tương Như và Liêm Pha). Tương Như tôi nhẫn nhục nhường nhịn, là vì để mối nguy của quốc gia lên trên cái hiềm thù cá nhân đấy". Lời nói này đến tai Liêm Pha, Liêm Pha cởi trần, lưng mang cành có cây gai đến nhà Tương Như tạ tội
5. ▲ Kẻ thù của Liêm Pha là Quách Khai đút nhiều vàng cho sứ giả để sứ giả nói xấu Liêm Pha. Sứ giả gặp Liêm Pha; Liêm Pha ăn một bữa hết một đấu gạo và mười cân thịt, mặc áo giáp lên ngựa, tỏ ra mình vẫn còn dùng được. Sứ giả về báo với Triệu Vương rằng: "Liêm tướng quân tuy già nhưng ăn còn khỏe. Có điều ngồi với tôi một lúc mà bỏ đi đại tiện đến ba lần"
6. ▲ Kinh đô nước Triệu, nay thuộc tỉnh Trực Lệ
7. ▲ Tướng giỏi ở biên giới phía bắc nước Triệu. Lý Mục đánh Hung Nô, quân Hung Nô mười năm không dám phạm biên giới