Nam Hải dị nhân liệt truyện/27
27. — Phùng-khắc-Khoan
Khắc-Khoan người làng Phùng-xá, huyện Thạch-Thất, tỉnh Sơn-Tây.
Tục truyền Khắc-Khoan tức là anh em cùng mẹ khác cha với ông Nguyễn-bỉnh-Khiêm (Trạng Trình). Nguyên bà ấy tự lúc bỏ ông Văn-Định, lên Sơn-tây lấy chồng khác, rồi sinh ra Khắc-Khoan. Khắc-Khoan sinh ra có tư chất thông-minh. Khi mới nhớn, bà mẹ cho xuống Hải-dương theo học anh là Bỉnh-Khiêm. Bỉnh-Khiêm hết lòng dạy dỗ, mới thành ra một người kiêm đủ văn chương tài đức. Nhân khi bấy giờ nhà Lê giữ ở Thanh-hóa, Bỉnh-Khiêm biết cơ nhà Lê có hồi trung-hưng được, xui Khắc-Khoan vào trong ấy để giúp nhà Lê. Khắc-Khoan vào thì vua Trang-tôn nhà Lê mừng rỡ tin dùng lắm, bàn mưu lập mẹo, giúp lên được lắm việc to tát. Đến thời vua Thế-tôn nhà Lê khôi phục được kinh thành Thăng-long, vua sai Khắc-Khoan sang sứ nhà Minh để cầu phong tước. Nhà Minh phong cho vua Thế-tôn làm Annam Đô-hộ-sứ.
Khắc-Khoan trả lại sắc vua Tàu và dâng biểu nói rằng:
— Chúa tôi là họ Lê, nguyên là dòng dõi vua nước Annam tôi, không có tội gì như nhà Mạc, mà lại phải chịu chức tước như họ Mạc, thì chúng tôi không dám nhận sắc-mệnh, xin Hoàng-đế thiên triều xét lại cho.
Vì thế vua nhà Minh lại phong vua Thế-tôn làm Annam quốc-vương.
Trong khi đi sứ, gặp ngày tết Nguyên đán, vua Tàu sai các đình-thần và các sứ-thần ngoại-quốc, mỗi người phải dâng bài thơ chúc mừng. Các người kia ai cũng dâng một bài, chỉ Khắc-Khoan dâng lên 36 bài, mà bài nào cũng hay. Vua Tàu phê cho đỗ Trạng-nguyên, bởi thế mới gọi là trạng Bùng. (Bùng tức là làng Phùng-xá, tục gọi là Bùng).
Khi đi sứ trở về, qua tỉnh Lạng-sơn, gặp khi bà chúa Liễu hiện hình chơi trên đỉnh núi. Đôi bên đối đáp với nhau một hồi, rồi bà chúa Liểu biến mất. Khắc-Khoan lại trông thấy gỗ ngổn ngang dọc đường, nhận ra chữ « Liễu-Hạnh » và chữ « Phùng », biết là ý bà chúa Liễu muốn nhờ Khắc-Khoan đứng lên khởi công lập đền thờ bà ấy.
Về sau, nhân lúc thong thả, Khắc-Khoan đem hai người là Ngô, Lý đi chơi hồ Tây, lại gặp bà chúa Liễu phen nữa, có làm thơ xướng họa liên ngâm.
Khắc-Khoan làm quan đời trung-hưng, công-nghiệp rất là hiển hách. Dần dần làm đến Thái-phó, được phong làm quốc-công, ngoài 70 tuổi mới mất.